اهمیت و ضرورت نشست

سیســتم عرضه گاز طبیعی در کشــور یک زنجیره تأمین بســیار گســترده اســت که منابع آن عمدتا از طریق میدان مشترک پارس جنوبی و پالایشــگاههای مجتمع پارس جنوبی و مابقی از طریق سایر پالایشگاههای گازی کشور شامل میادین مختلف مناطق مرکزی و گازهای همراه مناطق نفتخیز جنوب و مناطق دریایی تأمین میشــود. این سوخت به دلیل مزایای اقتصادی و زیست محیطی طی ســالیان گذشته توانسته سهم خود را در سبد مصرف انرژی كشور افزایش دهد به گونه ای كه در سال  1401بیش از  %80انرژی اولیه كشــور از طریق عرضه گازطبیعی و مشــتقات آن تأمین گردیده است. 
بــا توجه به مصــرف بیرویه و خارج از اســتاندارد گازطبیعــی در بخشهای مصرفکننده نهایی از یکســو و کند شــدن روند افزایش عرضه گاز طبیعی در کشور، در سالهای اخیر -به ویژه در ماههای سرد سال- کشور با پدیدهای به نام ناترازی گاز مواجه شــده اســت. لذا، علیرغم تلاش های صورت گرفته جهت تولید حداکثری و تأمین گاز در كشــور، با ادامه روند کنونیِ ِ مصرف گاز به ویژه در ماههای ســرد ســال، در چند ســال آینده نیز روند تراز منفی گاز تشــدید خواهد شــد و كشــور تأمین نیازهای داخلی و انجام تعهدات صادراتی گاز به كشــورهای همســایه بطور فزایندهای با چالش روبرو میشود. مطالعات انجام شــده در خصوص برآورد کمی ناترازی گاز طبیعی نشان میدهد که در سالهای اخیر و جهت جلوگیری از قطع گاز بخشهای اولویت دار نظیر بخش خانگی و تجاری در ماههای ســرد ســال، ناترازی گاز از طریق راهکارهای زیر جبران شده ً اســت که بعضا منجر به اثرات منفی در اقتصاد و محیط زیست کشور شده است:

• جایگزینی ســوخت نیروگاهها با سوختهای مایع (نفت گاز و نفت کوره)

• عدم تأمین خوراک/سوخت پتروشیمی

• عدم تأمین سوخت فولاد

• عدم تأمین/جایگزینی سوخت سیمان

• کاهش ایفای تعهدات صادراتی

• کاهش تزریق

به طورکلی مصرف گاز طبیعی در كشــور در بخش های خانگی، تجاری، نیروگاه و صنعت دارای رشد نامتعارفی است. از عمده دلایل مصرف بالای گاز در بخش خانگی میتوان به اتلاف حرارتی ســاختمان ها (به دلیل عدم رعایت مبحث  19مقررات ملی ساختمان) و اســتفاده از تجهیزات گرمایشی با راندمان پایین اشاره نمود. با توجه به موارد فوق، بکارگیری راهکارهای مدیریت مصرف در ســطح استانها و با تمرکز بر راهکارهای عملیاتی در بخشهای ســاختمان (خانگی و تجاری) و صنایع ضروری به نظر میرســد. برخی از این راهكارهای كمهزینه همچون فرهنگ ســازی در کنار ارتقاء آگاهیِ در خصوص اهمیت صرفهجویی مصرف گاز در ســاختمانها و تشــویق مشــتركین، تنظیم زمان تعمیرات و تعطیــلات دورهای صنایــع (بویژه صنایع عمده) در ایام پیک مصرف گاز و ... به بهبود شــرایط مصرف و پایداری شــبکه گاز بویژه در ایام پیک کمک شایانی خواهد کرد.
همچنین، شــرکتهای گاز اســتانی با همکاری ســایر مراجع ذیربط اســتانی و ملی میتوانند با اجرای سیاستهای مدیریت تقاضا و استفاده از ســاز و کارهای تشویقی بویژه در فصول سرد سال بدون آسیب به سطح تولید، مصرف گاز در این بخش را تعدیل و اصلاح نمایند.
در ســالهای اخیر اوجگیری شــدید مصرف گاز در ماه های ســرد ســال در بخش های خانگی و تجاری-اداری منجر به کاهش حجم گاز در دســترس برای عرضه به ســایر بخشها از جمله نیروگاه های حرارتی و صنایع عمده شــده اســت. لذا به منظور جلوگیری از آســیب به تولید ملی و تامین امنیت عرضه گاز، اجرای سیاســت ها و برنامه های مدیریت مصرف و صرفه جویی مصرف گاز به ویژه در ماه های ســرد سال کاملاً ضروری مینماید. واضح است که در سطح استانها، شرکتهای گاز استانی در خط مقدم عملیاتیســازی و پیگیری موضوع مدیریت مصرف گاز تا حصول نتیجه میباشــند .
با عنایت به مراتب فوق، نقش شــرکتهای گاز اســتانی در موضوع مدیریت مصرف گاز طبیعی و بهینهسازی به شدت مهم و راهبردی میباشد. با توجه به اینکه تامین گاز به میزان کافی و در سطح استاندارد، برای مشتركین خانگی/صنعتی/تجاری و همچنین تامین خوراک در صنایع پتروشــیمی و فولاد، در فصول سرد سال از اهمیت بالایی برخوردار است، لذا میبایستی كه برنامه ریزی های لازم جهت اجرای سیاســتها و طرحهای لازم به گونهای انجام گیرد كه هرســاله قبل از ورود به فصول پاییز و زمســتان اقدامات مورد نظر جهت  تخصیص بهینه و حداکثری گاز طبیعی به بخش های مختلف صورت پذیرفته باشد. براین اســاس طرحها و برنامههای بهینهسازی مصرف گاز، بستههای تشــویقی جهت ترویج و اطلاعرسانی عمومی در بخش خانگی و نیز طرحهایی جهت اجرای پروژههای بهینهســازی مصرف گاز در بخش های ساختمان/صنعت/نیروگاه با استفاده از ظرفیتهای قانونی موجود نمونه هایی از اقدامات قابل پیگیری توســط شــرکتهای گاز استانی میباشند.
در این راســتا، نشســت هماندیشــی تخصصی مدیــران و کارشناســان شــرکتهای گاز اســتانی، با حضور مدیران ارشــد و کارشناسان شــرکت ملی گاز ایران در حوزه های «برنامه ریزی»، «روابط عمومی»، «گازرسانی» و «پژوهش و فناوری» و صاحبنظــران و مدیــران شــرکتهای گاز اســتانی، به منظور اســتفاده از تجــارب، ارائه، دریافــت، تبادل نظر و شناســایی و بهره گیری از ایدههای نوآورانه در جهت حل چالش های موجود در زمینه مدیریت مصرف و ناترازی گاز برنامه ریزی و برگزار گردید.

محور نشست

شناســــایی مســائل و چالــشهــای کنونــی و پیــش روی شــرکتهــای گازاسـتانی در حـوزه مدیریـت مصـرف ناتـرازی گاز، ارزیابـی و اولویـــت بنـدی آنهـا و همچنیـن ارائـه ایدهها و راهکارهـای لازم بـا هـــدف بهبـود و توسـعه عملکردهـا

اهداف و دستاوردهای نشست

• ابــلاغ منویــات معاون محترم وزیــر و مدیرعامل شــرکت ملی گاز ایران در خصــوص موضوعات مرتبــط از طریق ارائه سخنرانی در نشست

• توســـعه و تقویـــت ارتباطـــات و تعامـلات موثـــر و کارآمـد بیـــن کارشناسـان و مدیـــران شـرکت هـــای گاز اسـتانی و کارشناسـان و مدیـران سـتادی

• ایجـاد فضایـی مناسـب بـرای کارکنـان جهـت اعـلام نظـرات و پیشـنهادات اصلاحـی در زمینـه مسـائل و چالـش هـای کنونـــی شـرکت هـای گاز اسـتانی در حـوزه مدیریـت مصـــرف گاز بـه ویـژه در ماههـای سـرد سـال

• بررســـی و ارزیابـی علمـی و عملـــی مهمتریـن مشـکلات و مســـائل مطـرح شـده از دیـدگاه همـــکاران شـرکتهای گازاسـتانی و هـــم اندیشـی و هـم افزایـی جهـت رفـع آنهـا از طریـق اتخـاذ سیاســـتها و برنامـه هـای اقـدام مناسـب

• تعامل و تبادل تجارب مدیران و کارشناســان شــاغل در شــرکتهای گاز اســتانی و ادارات تابعه به منظور هم افزایی موثر و کارآمد

• ایجاد همســویی بیشتر بین مدیریت های ستادی شــرکت ملی گاز ایران و شرکتهای گاز استانی و ادارات تابعه

محورهای نشست

• گزارش وضعیت تراز و دورنمای گاز کشور

• هم اندیشــی و اخذ نظرات متخصصان در خصوص ایدهها و راهکارهای موثر مدیریت مصرف و ناترازی گاز

• چالشــها و راهکارهای مدیریت مصرف و ناترازی گاز طبیعی

• راهکارها و برنامه های شــرکت ملی گاز به منظور مدیریت موثــر رفتار مصرف کنندگان گاز طبیعی

روند اجرایی نشست

با توجه به اهمیت و شرایط حاد پیش آمده برای بخش انرژی کشور در خصوص ناترازی عرضه و تقاضای گاز طبیعی و دورنمای تشدید این شرایط در سالهای پیشرو و لزوم چاره اندیشی و ارائه راهکارهای عملیاتی از طریق هم اندیشی و هم افزایی با خبرگان اجرایی، اولین نشست هم اندیشی شرکتهای گاز استانی با موضوع «ارائه ایده ها و راهکارهای عملیاتی مدیریت مصرف و ناترازی گاز طبیعی» در دســتور کار خانه گاز ایران قرار گرفت. در اولیــن گام فراخوان جمــع آوری ایده های نوآورانه برای کلیه شــرکتهای گاز اســتانی ارســال گردید. تعــداد 31 نفر از همکاران شــرکتهای گاز استانی (از 19استان) در این فراخوان مشــارکت نموده و 158فرم ایده تکمیل و دریافت گردید. همچنیــن پــس از ارزیابی ایده ها توســط مدیریتهای گازرســانی و پژوهــش و فناوری شــرکت ملی گاز ایران از ســه نفر از همکاران مشــارکت کننده به پاس مشارکت فعال و ارائه ایده های ارزشمند قدردانی شد.

افتتاحیه نشست
پس از قرائت قرآن و پخش ســرود ملی، مراســم افتتاحیه نشســت با حضــور مدیر محترم پژوهش و فناوری شــرکت ملــی گاز ایران و رئیس محترم موسســه مطالعــات بین المللی انرژی برگزار شــد. در این بخش جناب آقای دکتر جوکار ضمن خوش آمدگویی به بیان اهمیت و ضرورت برگزاری نشســتهای علمــی خانه گاز ایران پرداختند. ایشــان در ادامه به تشــریح برنامه های پیش بینی شــده برای نشست پرداخته و اعلام نمودند که این نشســت در دو بخش برگزار میشــود، در بخش نخست ( نوبــت صبح) گــزارش وضعیت تراز و دورنمای گاز کشــور ارائه شــده و ایــده هــا و نظــرات متخصصــان حاضــر در جلســه در خصوص راهکارهــای موثــر مدیریت مصــرف و ناتــرازی گاز بیان گردید. در بخــش دوم ( بعد از ظهــر) ضمن جمع بنــدی ایدهها و نظــرات مطرح شــده و هم چنیــن چالشــها و راهکارهــای مدیریــت مصــرف و ناتــرازی گاز طبیعــی، اهــم راهکارها و برنامههای فعلی شرکت ملی گاز بــه منظور مدیریت موثر رفتار مصرف کنندگان گاز طبیعی ارائه شد.

اهم موضوعات و مطالب ارائه شده مدیران ارشد

جناب آقای دکتر جوکار، رئیس موسســه مطالعات بین المللی انرژی :
خانه گاز ایران، حاصل همکاری مشــترک موسســه مطالعات و شرکت ملی گاز، یک ســاختار سریع و منعطف است که تــلاش می کند با پیشبینی تحــولات عرضه و تقاضای گازطبیعی، آینده پژوهــی و آینده نگاری تحولات این حوزه، ضمن ارائه هشــدارهای سریع و شناســایی دقیق و چالشهای موجود نســبت به ارائه راهکارها و برنامه های عملیاتی مورد نیاز اقدام نمایند.
ســطوح تعاملی و فعالیت خانه گاز ایران عبارتند از:
سطح یک: شبکه اندیشگاهی (با همکاری دانشــگاهها، اندیشکدهها و خبرگان حوزه های مرتبط)؛
ســطح دو: درون سیستمی شــرکت ملی گاز: تعاملات با سطوح سازمانی شــرکت، گرفتن پیشنهادات و ایدهها و تلاش برای ارتقاء آنها در سطوح سیاســت و برنامه، تسریع فرآیندها و کاهش بروکراسی؛
ســطح سه: فرا وزارت نفت: همافزایی و همکاری در تبیین و کمک به پیشبرد اهداف و برنامه های شرکت ملی گاز در سطوح فراوزارتی، همچون کمیسیون امنیت انرژی شــورایعالی امنیت ملی، مرکز پژوهشهای مجلس و ...
این هم اندیشــی اولین اقــدام عملیاتی در ســطح دو تعاملات خانه گاز ایران میباشــد. تجربه این رویکرد در ســایر کشــورهای دارای منابع انرژی نیز (همچون روسیه) وجود دارد. در حال حاضر مهمترین موضوعی که کشــور (و در سطح عملیاتی شــرکت ملی گاز) بصورت فوریت در حوزه گاز با آن مواجه است، ناترازی عرضه و تقاضای گاز میباشد. متاسفانه در شرایط کنونی، نوک پیکان انتقادات در زمان ناترازی گاز به سوی شرکت ملی گاز است، این در حالیست کــه این شــرکت متولی تولید گاز نیســت، بنابراین ایده پــردازی به منظــور تبیین صحیح این موضــوع و حدود وظایف و اختیارات شــرکت ملی گاز در این خصوص بسیار حائز اهمیت است. متاســفانه به دلیل کاهش فشار میدان گازی پارس جنوبی، ورودی گاز به شــبکه نسبت به سال گذشته با کاهش جدی مواجه شــده و مطابق دورنمای انرژی، این روند در سالهای آتی تسریع هم خواهد شد. بطور کلی راهکاری مدیریت ناترازی گاز را میتوان در چند دســته بیان نمود:

راهکارهای عرضه محور:همچون افزایش تولید و عرضه ثالث.
مدیریت تقاضا و بهینه ســازی: همچون بکارگیری فناوریهای با راندمان بالا، فرهنگسازی، ...
راهکارهــای مدیریتــی: همچــون تغییــر ســوخت، اصلاح/تغییــر زیرســاختها در اســتانها، عملیاتی کردن ایده های نویــن و ابتکارات نوآورانه (سطح تمرکز هماندیشیهای حاضر)، ..

گزارش دورنمای انرژی در ســطح اســتانی توســط موسســه مطالعات بین المللی انرژی تدوین شــده است و برای هر اســتان نیز راهکارهایی متناسب با شرایط محلی پیشنهاد شده است. نکته بســیار مهمی کــه باید مدیــران و همکاران شــرکت ملی گاز به آن توجــه کنند اینســت که این شــرکت بایــد توانمندی داخلــی خود را ارتقاء داده و برای مشــکلات خــودش ایده و راهــکار ارائه کند در غیر این صورت نهادهای بالادســت بــرای آن تعیین تکلیف میکننــد. ایــن موضــوع منجر بــه از دســت دادن جایگاه راهبردی این شرکت خواهد شد. شــبکه ای در قالــب خانــه گاز به عنوان زیرســاخت تعاملی ســطوح عملیاتی همــکاران شــرکت با مدیریت ارشــد شــرکت ملی گاز در حال راه اندازی اســت. از طریق این شبکه، ایده ها (در اولویت اول بــا محوریــت ناتــرازی گاز) جمع آوری، بررسی و به اســتحضار مدیریت ارشــد شرکت میرسد و در مرحله بعــدی، اجرایی ســازی آنها در دســتور کار قــرار خواهد گرفت. دلیل اتخــاذ رویکــرد پایین به بالا در این خصــوص، بهره گیری از تجارب همکاران و تشویق به اندیشــیدن و ایده پردازی برای چالشهای حوزه فعالیت شرکت بوده است. در وبســایت خانــه گاز ایــران، درگاهی بــرای گرفتن مســتمر ایده ها ایجاد و اطلاع رسانی حداکثری به همکاران در این خصوص انجام خواهد شد. ایده های دریافتی ارزیابی علمی/ عملیاتی شده و در صورت تایید در اختیار مدیرعامل محترم شــرکت ملــی گاز قرار خواهد گرفت. با این رویکرد، علاوه بر دریافت و تشــویق ایده هــا، نخبگان صنعت نیز شناسایی شده و از توانمندی و خدمات ایشان در سایر جایگاههای مورد نیاز و هــم چنین بمنظور همــکاری در فرآینــد اجرای ایده ها، اســتفاده خواهد شد.

جناب آقای دکتر مظلوم فارسی باف،مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران:
اگــر حرکت در شــرکت ملی گاز یــک حرکــت جهادگونه تلقی شــود، شــرکتهای گاز اســتانی در خــط مقدم ایــن جبهه قــرار دارنــد. وظیفه مدیریت پژوهش و فناوری نیز رویکرد حمایتی از ایده ها و اندیشه های همکاران این شرکتها است. رویکرد مدیریــت پژوهش و فناوری، توســعه و ترویــج اولویت نگاه کارشناســی قوی، مستحکم و مستدل است. شــکل گیری این رویکرد، نیل به سیستم مدیریتی صحیح و توانمند را تقویت و تسهیل مینماید. در خصــوص موضــوع ایده پــردازی، حتــی ایده هایــی که قبــلاً طرح شــده اند، اگر زاویه نگاه کارشناس متفاوت اســت، حتما باید موضوع مطرح و بررسی شود. این امر به امکان بهبود و تصمیم سازی بهینه کمک مینماید. خانــه گاز ایــران، عــلاوه بــر پیشــنهادات کوتاه مدت (بخصوص برای زمســتان ســال جاری) از ایده های بلندمدت نیز اســتقبال می کند زیــرا مطابق دورنمای فعلی، حتی اگر از تمــام ظرفیتهــای کوتاه مدت اســتفاده شــود، بازهــم کشــور تا ســالها بــا چالش ناترازی گاز مواجه خواهد بود.

جناب آقای دکتر محمد حســینی، مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی گاز ایران
مطابــق بررســیهای مدیریت برنامهریزی شــرکت ملی گاز، در 5ســال آینده رفــع کامل ناترازی گاز امکانپذیر نخواهد بود، لذا از هماکنون لازمســت همکاران بخشهای مختلف شــرکت و حسب مســئولیت و تعهد ســازمانی، این موضوع را در کلیه فعالیتها مدنظر داشته و در هر سطح ممکن اقداماتــی را هرچند کوچک در دســتور کار قــرار دهند. در این راســتا، همــکاران از حمایت کامل مدیریت برنامه ریزی شــرکت گاز به منظور اجراییســازی ایدههای مورد تاییــد برخوردار خواهند بود. شــرکت ملی گاز روی تخصیص منابع ســرمایه ای با محدودیت مواجه اســت، لــذا باید ایده ها و طرحهای پیشنهادی به دقت بررســی و با حداکثر صرفه و صلاح در خصوص آنها اقدام گردد. در حال حاضر مهمترین طرحهای در دســت اقدام، جایگزینی  4/1میلیون بخاری با بخاریهای با رده مصرف انرژی  Aو  Bو نیز اجرای پایلوتهای هوشمندســازی میباشند.

جناب آقای دکتر اعظمی، رئیس روابط عمومی شــرکت ملی گاز ایران
در زمستان سال جاری (1402)پیش بینی می شود کشور با ناترازی حدودا  300م م م ر مواجه باشد، لذا از هم اکنون باید شرکت گاز برای مواجهه با این موضوع آمادگی و برنامه داشته باشد. مهمترین اقدامات حوزه عرضه، به تولید رســیدن فاز  11پارس جنوبی و واردات حدود  10تا20 م م م ر گاز از ترکمنســتان اســت اما این اقدامات در مجموع و در مقایســه با حجم ناترازی مورد انتظار، مقدار قابــل توجهی به عرضه اضافه نخواهند کــرد، بنابراین بحران ناترازی با شــدت بالایــی پابرجا خواهد بــود و لذا باید به اقداماتی در ســایر سطوح اندیشید.
از دیدگاه شرکت ملی گاز ایران، باید در حوزه مصرف سیاستهای دقیق و گستردهای شــامل موارد قیمتی و غیرقیمتی تدوین و اعمال گردد. اهم برنامه های روابط عمومی شرکت ملی گاز در موضوع ناترازی، شامل اطلاع رســانی، تبلیغات و کمپین، فرهنگ سازی، مستندسازی و اقناع سازی میباشــند که در هر حوزه برنامه های مجزایی تدوین شده و بسیاری از آنها وارد مراحل اجرایی نیز شده اند.

جمع بندی نشست تخصصی

در اولیــن نشســت هم اندیشــی تخصصــی مدیــران و کارشناســان شرکت های گاز استانی، جهت مقابله با ناترازی گاز در کشور و خصوصا اثــرات زیانبــار آن در بلند مدت که فرآیند توســعه کشــور را تهدید مینمایــد، راهکارهــای متنوعی مطــرح گردید که مهمتریــن محورهای ایده هایــی که مورد بحث و بررســی متخصصان حاضر در جلســه قرار گرفت عبارت بودند از:

• بهینه ســازی مصرف از طریق اجــرای طرحهای مدیریت و کاهش مصــرف انرژی در صنایع و ســاختمانها در بســترهای قانونی همچون مــاده  1قانون رفع موانع تولیــد رقابت پذیر و نیز بازار بهینه سازی انرژی و محیط زیست

• فرهنگسازی مصرف بهینه، اطلاعرســانی، کمپین های کاهش مصرف، اقناع سازی و ... افزایــش بهره وری و بهبــود فناوریها بویــژه فناوریهای روز مبتنی بر هوشمندســازی، اســتفاده از انرژی اتلافی (شامل تولید همزمان برق و حرارت)، ...

• ایجاد زیرســاخت های جدید خصوصا در زمینه ذخیره سازی گاز برای ماههای سرد سال

• اصلاح سیاســتها و جهت گیریها نظیر جایگزینی گاز در ســبد انرژی کشور با انرژیهای تجدیدپذیر، استقلال نســبی صنایع انرژی بر از شبکه بویژه در پیک تقاضا، و ...

• اصلاح برخی قوانیــن و مقررات، نظیر اصلاح برخی تعاریف و بندهــا در کتابچه تعرفه های مشــترکین، مقررات ســلبی در خصوص توزیع و فروش تجهیزات با راندمان پایین، مقررات مرتبط با سازمان نظام مهندسی و ...

• گســترش تعاملات شــرکتهای گاز اســتانی بــا نهادهــای ذیربط بخش خصوصی و دولتی نظیر اتاق شــورای برنامه ریزی اســتانها، اتاق بازرگانی اســتانها، ... بــه منظور جلب مشــارکت و همکاری بویژه در دوره های پیک تقاضا

بــا توجــه بــه ایده هــا و راهکارهــای ارزشــمند ارائــه شــده در ایــن نشســت، امید می رود ارزیابی تکمیلــی در خصوص امکان بهره برداری و عملیاتی ســازی این ایده ها و در مرحله بعدی فراهم نمودن مقدمات و تمهیدات مورد نیاز و اجرایی سازی آنها توسط مدیریتها و واحدهای ذیربط، به بهبود اجرای ماموریتها و دســتیابی به اهداف شرکت ملی گاز ایران در حوزه ی مدیریت مصرف و ناترازی گاز طبیعی کمک شــایانی نماید.

لذا بدین منظور و با هدف اســتمرار تعاملات و ارتباطات موثر با کارشناســان و متخصصان شرکتهای گاز استانی و دریافت مستمر نقطه نظرات و پیشنهادات ایشان، مقرر گردید موضوع از طریق ایجاد یک سامانه در وبسایت خانه گاز ایران پیگیری شــده و اطلاعرسانی حداکثری نیز به همکاران شرکت ملی گاز ایران در این خصوص انجام گردد. ایدههای دریافتی در خانه گاز ایــران مورد ارزیابی علمی/ عملیاتی قرار گرفته و در صورت تایید در اختیار مدیرعامل محترم شــرکت ملی گاز ایران قرار خواهند گرفت.

در پایان مراســم از ســه نفر از برگزیدگان ایده های برتر توســط مدیران ارشد شــرکت ملی گاز ایران تقدیر و تشکر گردید.