در سال 2021، ترکیه با افزایش بی سابقه تقاضا مواجه شد، به طوری که مصرف گاز ترکیه از 48.3 میلیارد مترمکعب در سال 2020 به بالاترین رقم 59.6 میلیارد مترمکعب در سال 2021 افزایش یافت که عمدتاً جهت تولید برق و مصرف در بخش صنعتی است. بخش برق بزرگترین مصرف کننده گاز ترکیه است. در سال 2021، تولید کم انرژی برق آبی، به ویژه در ماه های بهار به دلیل بارندگی ضعیف و سطح پایین ذخیره آب، منجر به افزایش شدید تقاضای گاز شد. علاوه بر این، قیمت بالای زغال‌سنگ وارداتی نیز منجر به تغییر گاز وارداتی از خط لوله گرديد.
به همین دلیل ترکیه واردات خط لوله را در سال 2021 به طور قابل توجهی افزایش داد، به ویژه از روسیه و همچنین از ایران در تابستان. این موضوع با انقضای قراردادهای بلندمدت با گازپروم در پایان دسامبر، که در مجموع به 8 میلیارد مترمکعب رسید، با توجه به عدم اطمینان در مورد تمدید قرارداد و نگرانی ها در مورد امنیت عرضه گاز طبیعی در تابستان که تقاضا به دلیل هوای بسیار گرم و زمستان سخت در سال 2021/2022 اهميت بيشتري نيز يافته است.
افزایش شدید تقاضای گاز ترکیه در شرایط بازارهای سخت اروپایی در اواخر سال 2021 و قیمت بالا در سال 2022، سؤالاتی را در مورد چشم انداز سال 2022 ایجاد می کند. پس از بروز بحران روسیه و  اوکراین و نیاز پیش بینی شده اروپا برای واردات بیشتر LNG، بازارها با نگرانی نسبت به تقاضاهای رقابتی برای LNG در سال جاری چشم دوخته اند.
در این مطالعه به اختصار به بررسی افزایش شدید تقاضای گاز ترکیه در سال 2021 و چشم انداز آن در سال 2022 مورد بحث قرار گرفته است. به دلیل ترکیبی از عوامل طرف تقاضا و عرضه، بعید است که سال 2022 شاهد رکورد دیگری برای تقاضای گاز باشد. این گزارش  به بررسی عرضه از طريق خط لوله و LNG در سال 2021 و همچنین پیش بینی عرضه گاز برای سال 2022 می پردازد و همچنین حساسیت قیمت بازار ترکیه را بررسی می کند. علاوه بر اين تمدید قراردادها می پردازد، زیرا انقضای تعدادی از قراردادهای بلندمدت (LTC) در سال 2021 در زمان چالش برانگیزی برای ترکیه رخ داده است که همزمان با تقاضای قوی و کاهش عرضه زغال سنگ وارداتی بوده است. در این گزارش  به بررسی قراردادهای LTC اخیراً تمدید شده بین BOTAŞ و گازپروم و BOTAŞ و شرکت تامین گاز آذربایجان (AGSC) به ترتیب در دسامبر و اوت 2021 و همچنین عدم تمدید قرارداد برای شرکت های خصوصی نيز پرداخته شده است. 

در سال 2021 مصرف گاز در ترکیه از 48.2 میلیارد متر مکعب در سال 2020 به بالاترین میزان خود یعنی 59.6 میلیارد متر مکعب افزایش یافت که از رکورد قبلی خود در سال 2017 که تقاضا به دلیل فصل بهار خشک و دمای پایین تر از حد معمول به 53 میلیارد متر مکعب افزایش یافته بود، فراتر رفت (نمودار 1). تقاضای گاز طبیعی ترکیه تا حد زیادی تحت تأثیر سه عامل اصلی است: دما، شرایط هیدرولوژیکی و قیمت زغال سنگ وارداتی و گاز طبیعی. در بخش برق، اگر سطح ذخیره آبی کم باشد یا هزینه زغال سنگ وارداتی بیشتر از گاز باشد، گاز وارداتی بیشتری مورد نیاز است.
 در حالی که تولید برق و بخش مسکونی بزرگترین مصرف کنندگان گاز ترکیه هستند، در سال 2021 به دلیل افزایش تولید و صادرات کالاهای مصرفی، رشد بزرگی در بخش صنعتی مشاهده شد و  مصرف گاز از 14 میلیارد مترمکعب در سال 2020 به 16.2 میلیارد مترمکعب در سال 2021 افزایش یافت که دلیل آن کاهش ارزش لیر و در نتیجه سودآوری صادرات کالاها بود که منجر به افزایش صادرات برای جذب ارز خارجی گردید.

نمودار 1: تقاضای گازی ترکیه بر اساس بخش های مصرفی (میلیارد متر مکعب در سال)

  
با توجه به افزایش تقاضای گاز طبیعی در ترکیه در سال 2021، عرضه گاز به این کشور از منابع مختلف صورت پذیرفته است. در سال 2021، ترکیه 58.7 میلیارد مترمکعب گاز وارد کرد و 0.9 میلیارد متر مکعب دیگر از ذخیره سازی ها تامین شده است. 

نمودار 2: واردات گاز ترکیه بر اساس منبع (bcm) و تغییرات سالانه (درصد) (2015-2021)

در طول زمستان 2020/2021، BOTAŞ واردات خط لوله خود را برای پاسخگویی به اوج تقاضای فصلی افزایش داد، اما بین اواسط ژانویه تا فوریه 2021، واردات خط لوله از 4.3 میلیارد متر مکعب به 3.2 میلیارد متر مکعب کاهش یافت و در عوض واردات LNG از 862 ميليون ‌متر مکعب در نوامبر 2020 افزایش یافت و به 1.8 میلیارد مترمکعب در فوریه 2021 رسید. با ارزان‌تر شدن قیمت قرارداد خط لوله نفتی نسبت به LNG ، ترکیه واردات گاز باخط لوله از روسیه (62 درصد در سال) و ایران (تقریباً 76 درصد در سال گذشته) را افزایش داد در حالی که واردات از آذربایجان 24 درصد در سال گذشته کمتر بود. واردات از آذربایجان از 3.7 میلیارد مترمکعب در آوریل به 2.3 میلیارد مترمکعب در ماه مه به دلیل انقضای قرارداد بلندمدت 1SD ، كاهش یافت و یک قرارداد 3 ساله جدید در آگوست 2021 امضا گردید.
علیرغم افزایش تقاضا از اکتبر 2021، BOTAŞ واردات خط لوله از روسیه را به دلیل پایان مدت قرارداد سالانه (ACQ) با گازپروم کاهش داد. همانطور که در نمودار 3 نشان داده شده است، واردات گاز از طریق خط لوله، به ویژه از روسیه و ایران، در ماه های تابستان به بالاترین حد خود رسید، اما واردات از روسیه متعاقبا کاهش یافت. عرضه گاز روسیه به اروپا نیز در اکتبر سال گذشته کاهش یافته است.

نمودار 3: واردات ماهانه خط لوله ترکیه بر اساس مبدا بین سال های 2020 و 2021 (میلیون متر مکعب)

دولت ترکیه در چند سال گذشته با کاهش قیمت گاز به کمتر از 2 دلار در هر میلیون بی تی یو، تدارکات لازم را برای مذاکره مجدد قریب الوقوع قراردادهای فروش بلندمدت گاز با تامین کنندگان فعلی خود انجام داده و شرایط بازار را مورد بحث قرار داده بود، همچنین تغییرات ساختاری در بازار، از جمله استقلال قيمت گذاري و دور شدن از  قیمت های وابسته به نفت و تعهدات Take or Pay (ToP) مورد بحث قرار گرفته است. با این حال، تنها در یک سال، شرایط بازار به طور چشمگیری تغییر کرده و شرایط و ضوابط قراردادی مورد نظر ترکیه کمتر قابل تحمل شده است. تلاش‌های دولت بر امنیت عرضه در پس‌زمینه رویدادهای همزمان متمرکز شده است: تقاضای بالا در بهبود پس از همه‌گیری کرونا، قیمت‌های بالای گاز منطقه ای، فشار تقاضا، و انقضای 16 میلیارد متر مکعب LTC با روسیه، آذربایجان و نیجریه تنها در یک سال با افزایش قیمت گاز به 1200 دلار آمریکا در هر میلیون متر مکعب در هاب های اروپا و کمبود LNG و گاز خط لوله در اروپا در سال 2021، ترکیه را مجبور کرده  از طریق تمدید قراردادهاي قبلي خود امنیت عرضه را تضمین کند.
سال 2021 در واقع تغییر دهنده بازی برای بازار گاز طبیعی ترکیه بود. ترکیه با تمدید 16 میلیارد متر مکعب قرارداد گازی منقضی شده موفق شد 43 درصد از کل عرضه گاز قراردادی خود را با شاخص بندی هاب (TTF و HH) در سال 2022 در مقابل 19.6 درصد در سال 2021، از جمله قراردادهای LNG ، تغییر دهد. این به معنی 18.75 میلیارد مترمکعب گاز با شاخص هاب از مجموع 62.25 میلیارد متر مکعب است. با این حال، این شامل حجم غیرعملیاتی واردکنندگان بخش خصوصی نمی شود که فرض می شود قراردادهای خود را به دلیل مسائل مالی با گازپروم تمدید نکرده اند، اما در کوتاه مدت به واردات گاز جبرانی به کشور ادامه می دهند. قراردادهای تمدید شده، ترکیه را با کمبود حدود 3 تا 4 میلیارد متر مکعب گاز در سال 2022 نسبت به سال 2021، مواجه می کند که احتمالاً با عرضه اضافی از روسیه و یا با LNG بر اساس شرایط قراردادی انعطاف پذیر جایگزین خواهد شد.
در سال 2021 ترکیه با افزایش بی سابقه تقاضای گاز مواجه شد. علیرغم ظرفیت توسعه یافته واردات گاز طبیعی ترکیه و منابع تامین متنوع، امنیت عرضه در تابستان 2021 و زمستان 2021/2022 به یک مسئله اصلی برای این کشور تبدیل شد. در ژانویه تا آگوست 2021، تقاضا به دلیل افزایش استفاده صنعتی، زمستان سرد، فصل خشک و سطح پایین آب در مخازن آبی، به بالاترین حد خود رسید، در حالی که هزینه زغال سنگ وارداتی افزایش یافت. این رویدادهای آب و هوایی با موج گرمای شدید در ماه آگوست و یک دوره سرمای دیگر در دسامبر 2021 تا ژانویه 2022 دنبال شد. در همان زمان، واردات از روسیه 62 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافت. ترکیه واردات LNG را در ماه دسامبر به طور قابل توجهی افزایش داد، علیرغم قیمت های بالای LNG در مقابل قیمت گاز وارداتی خط لوله به دلیل اتمام قرارداد سالانه. از آنجایی که ترکیه پس از تمدید قراردادهای منقضی شده 16 میلیارد متر مکعب در سال با کمبود گاز قراردادی مواجه بود، به احتمال زیاد گاز LTC را با LNG جایگزین خواهد کرد. ترکیه سالها، خواستار شرایط قراردادی انعطاف پذیر بر اساس شاخص بندی قیمت هاب و قرارداد کوتاه مدت بوده است. با این حال، انقضای قرارداد با تغییرات چشمگیر بازار همزمان شد. فشار تقاضا در طول سال، کمبود گاز، افزایش تاریخی قیمت ها در قطب های گازی اروپا، انقضای LTC های قدیمی گاز باعث افزایش 45 درصدی متوسط قیمت گاز وارداتی در سه ماهه اول 2022 نسبت به سه ماهه اول 2021 شد و از 175 دلار در هر هزار متر مکعب به 307 دلار رسید . از آنجایی که در سال 2022 سهم شاخص سازی هاب از کل قیمت گاز قراردادی ترکیه در حدود 43 درصد در مقایسه با 19.6 درصد در سال 2021 است، میانگین قیمت گاز وارداتی تنها در سه ماهه باقی مانده سال 2022 و در سال های بعد با توجه به قیمت های هاب بالا می تواند افزایش یابد. آنکارا زیان کوتاه‌مدت را به مزایای بلندمدت ترجیح داد، زیرا معتقد بود که قیمت‌های بالاي  هاب به‌طور غیرعادی نمی‌تواند برای مدت طولانی دوام بیاورد. تا سال 2026 حدود 32 میلیارد متر مکعب دیگر قرارداد بلند مدت مبتنی بر شاخص قیمت نفت خام با گازپروم ، سوناتراک الجزایر و NIGC ایران تمام می شود و در صورت تمدید بر اساس قیمت گذاری مبتنی بر هاب، ترکیه بالقوه 90 درصد از قراردادهای مبتنی بر شاخص قیمت هاب را در اختیار خواهد داشت.  (تنها 6 میلیارد مترمکعب در سال گاز از فاز 2 شاه دنیز به عنوان LTC با شاخص نفت باقی می ماند و این قرارداد در سال 2033 منقضی می شود). 
سال 2022 به ویژه برای آنکارا چالش برانگیز خواهد بود تا با قیمت های بالای گاز طبیعی در بازار داخلی مقابله کند. تنها در ماه ژانویه قیمت انرژی برای بخش های تولید برق و صنعت بین 67.6 تا 184.4 درصد افزایش یافت. ریسک نرخ ارز، تورم بالا و افزایش هزینه های برق نیاز به افزایش جدید در تعرفه های برق در سه ماهه دوم را آشکار کرده است. این امر به ناچار نارضایتی اجتماعی را افزایش خواهد داد که زمان بدی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در سال 2023 خواهد بود. این امر آنکارا را مجبور به جستجوی راه حل های غیرتعرفه ای برای اطمینان از اینکه بخش توزیع در محدوده های پایدار مالی قرار دارد، خواهد ساخت. این احتمال وجود دارد که آنکارا نرخ مالیات بر ارزش افزوده در قبوض برق را به عنوان راه حلی برای مشکل کاهش دهد. در مجموع، بر اساس مطالعه آکسفورد انرژی، پیش‌بینی می شود با توجه به زمستان مطلوب و سطح بارندگی بالا و سطح مخزن آب بالا ، تقاضای گاز ترکیه در سال 2022 بسیار کمتر از سال 2021 باشد، (حدود 54 تا 55 میلیارد متر مکعب) به احتمال زیاد بزرگترین سهم در ترکیب برق، برق آبی و پس از آن زغال سنگ و گاز طبیعی خواهد بود. با توجه به اینکه هزینه گاز وارداتی ترکیه در سال جاری نسبت به سال 2021 بیشتر است، آنکارا تمام تلاش خود را برای کاهش سهم گاز وارداتی به ویژه از روسیه و جایگزینی آن با منابع انرژی تولید داخل مانند آبی، بادی، به کار خواهد گرفت. منبع گاز ترجیحی ترکیه در حال حاضر گاز شاه دنیز از هر دو فاز است زیرا قیمت این گاز با توجه به شاخص‌سازی قیمت نفت کمترین قیمت را دارد. LNG به دلیل قیمت های مبتنی بر شاخص هاب، گران ترین منبع گاز در حال حاضر باقی مانده است. به همین دلیل است که BOTAŞ واردات LNG را در ماه های مارس و آوریل به میزان قابل توجهی کاهش داد. LNG نقش متعادل کننده قیمت را برای ترکیه ایفا می کند، مانند گاز ذخیره سازی شده و بسته به قیمت LNG وارداتی، ترکیه واردات LNG و گاز خط لوله را متعادل می کند. با این وجود، صرف نظر از قیمت‌های انرژی وارداتی، امنیت عرضه همچنان اولویت شماره یک این کشور خواهد بود و BOTAŞ ممکن است واردات LNG و گاز از روسیه را در زمانی که تقاضا زیاد است افزایش دهد. با این حال، با توجه به اولویت امنیت انرژی ترکیه، آنکارا تمایلی به افزایش واردات گاز از روسیه پس از حوادث بین روسیه و اوکراین ندارد و جریان خط لوله به ترکیه تا پایان قرارداد گازپروم در سال‌های 2027-2026 به روال عادی خود ادامه خواهد یافت.