ابعاد و پیامدهای اختلافات لبنان و رژیم صهیونیستی بر سر برداشت از منابع گازی در مدیترانه 

هفته چهارم مرداد1401 مریم شهلایی   

کارشناسان برجسته انرژی در گذشته نه چندان دور در مورد سودمند بودن تجاری سازی و سرمایه گذاری در اکتشاف و استخراج گاز طبیعی در آب های عمیق تردید داشتند. بعد از بحران روسیه و اوكراین، با توجه به افزایش قیمت گاز بیش از چهار برابر و هدف اتحادیه اروپا به منظور یافتن منابع جایگزین برای گاز روسیه، دیگر منابع تامین گاز اهميت بالايي پیدا کرد. یکی از مناطقی که می تواند از این تحولات بیشترین بهره را ببرد، مدیترانه شرقی است، هرچندکه نوسانات سیاسی و امنیتی آن این ذخایر با ارزش را به زمينه ايجاد اختلاف تبدیل کرده است. 

کارشناسان برجسته انرژی در گذشته نه چندان دور در مورد سودمند بودن تجاری سازی و سرمایه گذاری در اکتشاف و استخراج گاز طبیعی در آب های عمیق تردید داشتند. بعد از بحران روسیه و اوكراین، با توجه به افزایش قیمت گاز بیش از چهار برابر و هدف اتحادیه اروپا به منظور یافتن منابع جایگزین برای گاز روسیه، دیگر منابع تامین گاز اهميت بالايي پیدا کرد. یکی از مناطقی که می تواند از این تحولات بیشترین بهره را ببرد، مدیترانه شرقی است، هرچندکه نوسانات سیاسی و امنیتی آن این ذخایر با ارزش را به زمينه ايجاد اختلاف تبدیل کرده است. 
کشف نفت و گاز در شرق مدیترانه،  بین سال های 2009 تا 2010 صحنه سیاسی و امنیتی در غرب آسیا را پیچیده¬تر کرده است. براساس گزارش سازمان زمین شناسی ایالات متحده در سال 2010، حدود 122 تریلیون فوت مکعب (TCF) گاز و 7/1 میلیارد بشکه نفت در حوضه شام که بین اسرائیل، غزه، قبرس، سوریه و لبنان مشترک است، وجود دارد. 
یافته¬های نفت و گاز در دریای مدیترانه، در حالی که به طور بالقوه برای اقتصاد کشورهای منطقه مثبت هستند، دلیلی برای افزایش بی¬ثباتی و درگیری بین کشورها و تغییرات در ژئوپليتيك منطقه است. این اکتشافات در سواحل نزدیک به اراضی اشغالی، لبنان و فلسطین باعث اهمیت استراتژیک این منطقه و تلاش در راستای رفع اختلافات برای آغاز حفاری و استخراج گاز از این منطقه شده است، که در ادامه این گزارش به  بررسي جوانب آن خواهیم پرداخت.

لبنان و رژیم اشغالگر قدس بر سر منطقه‌ای دریایی به وسعت 860 کیلومتر مربع که سرشار از گاز طبیعی و نفت است، اختلاف دارند. بعد از چندین جلسه مذاکرات غیرمستقیم بین لبنان و رژیم اشغالگر قدس با حمایت سازمان ملل و میانجیگری آمریکا، آخرین دور مذاکرات در ماه می 2021 بود که به دلیل اختلافات عمده متوقف شد. میدان گازی «کاریش» واقع در شرق دریای مدیترانه، محور اصلی مذاکرات غیر مستقیم بین رژیم اشغالگر قدس و لبنان بوده است. این میدان با وسعت ۱۴۳۰ کیلومتر مربع در منطقه ۲۹ مرزی میان لبنان و سرزمين اشغالی قرار دارد. لبنان بر این باور است که بخش بزرگی از این میدان نفتی درون مرزهای این کشور قرار دارد، در مقابل رژیم اشغالگر قدس مدعی است که سراسر این منطقه تحت «حاکمیت تام» اين رژيم است.  
اکنون این اختلافات با ورود يك سکوی شناور به منظور تولید، ذخیره و تخلیه گاز طبیعی حفاری شده به میدان گازی کاریش تشدید شده است. این دکل جدید توسط شرکت انرژین مستقر در لندن، که دارای مجوزهای تولید گاز برای مخازن کاریش و تانین اسرائیل است، راه اندازی شد و گفته می¬شود از ماه سپتامبر شروع به کار خواهد کرد.
علی¬رغم اعتراض دولت لبنان مبنی بر اینکه اسرائیل با استقرار سکوی گاز کاریش در موقعیت فعلی خود، حاکمیت دریایی آنها را نقض کرده و به منابع دریایی آن حمله کرده است، اسرائیل این میدان گازی را به عنوان بخشی از منطقه اقتصادی انحصاری خود می بیند.
در بیانیه مشترک میشل عون رئیس‌جمهور لبنان و نجیب میقاتی، نخست‌وزیر مستعفی لبنان، آمده است: هرگونه عملیات اکتشاف، حفاری یا استخراج رژیم اشغالگر قدس در مناطق مورد مناقشه به منزله «تحریک و اقدام تجاوزکارانه» است.
با کشف میادین عظیم نفت و گاز در حوضه شام، از یک سو امیدهایی برای آوردن ثروت و توسعه اقتصادی، بهبود امنیت انرژی و پیوستن به صادرکنندگان هیدروکربن برای هر یک از کشورهای منطقه ایجاد شد. از سوی دیگر، با توجه به تنش‌های ژئوپلیتیکی در این منطقه، این ثروت می تواند به تشدید تنش‌های موجود بین این کشورها منجر شود. 
از یک طرف، براي  لبنان که با مشکلات اقتصادی و سیاسی آن مواجه است، بسیار مهم است که بتواند اکتشافات و توليد خود را برای هیدروکربن های موجود  در منطقه مورد مناقشه انجام دهد. این منطقه که درست در سواحل جنوب لبنان قرار دارد، یکی از امیدوارکننده ترین مناطق از نظر منابع گاز طبیعی محسوب می شود. تخمین زده می شود که ذخایر نفت و گاز فراساحلی لبنان حدود 250 میلیارد دلار ارزش داشته باشد که حدود هشت برابر تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2020 است. تبدیل این پتانسیل به پول نقد مستلزم سرمایه گذاری قابل توجهی است که با توجه به شرایط فعلی بازار انرژی قابل توجیه است. با این حال، دولت لبنان منابع لازم را ندارد و سرمایه گذاری در کشوری که امور داخلی و بین‌المللی آن به شدت بی‌ثبات است، سرمایه‌گذاران خارجی را ترغیب به تامین مالی این پروژه ها نخواهد کرد. از طرف دیگر، رژیم اشغالگر قدس نیز قصد دارد به عنوان یک تامین‌کننده گاز طبیعی و جایگزینی برای روسیه وارد بازار اروپا شود. تعیین مرز این امکان را برای هر دو طرف فراهم می کند تا از ذخایرمدیترانه بدون موانع قانونی و دور از احتمال درگیری نظامی بهره‌برداری کنند.  
ماتیوس ریگاس، مدیرعامل انرژین، ورود این دکل را گام بزرگی در جهت تحویل اولین محموله از این میدان گازی دانسته است که می تواند به تجاری سازی منابع این منطقه و امنیت انرژی کمک کند. 
در 30ام ماه می، وزیر انرژی رژیم صهیونیستی، کارینه الحرار،  در توییتی نوشت: " چهارمین اکتشاف گاز طبیعی اسرائیل آغاز شده است. اسرائیل در تلاش برای کمک به اروپا است که اکنون خود را در یک بحران شدید انرژی می بیند. اکتشافات اخیر یک فرصت واقعی برای صادرات گاز اسرائیل است".
 بعید به نظر می رسد این ثروت زیر آب منجر به تشویق همکاری بین کشورهای این منطقه شود و به احتمال زیاد تشدید فشارهای موجود را همراه خواهد داشت. با توجه به حفاری های اخیر اسرائیل در آبهای مورد مناقشه و اعتراض دولت لبنان، این احتمال وجود دارد که شعله های جنگ در این منطقه دوباره روشن شود. میدان‌هایی که در آب‌های جنوبی (ماری-بی و نوآ) قرار دارند، به راحتی می‌توانند مورد هدف حماس (در غزه) قرار گیرند و آن‌هایی که در آب‌های شمالی (لویاتان و تامار) هستند در برد موشکی حزب‌الله هستند.
علاوه بر آن، تصمیم اسرائیل برای گسترش حفاری ها در مدیترانه به همان اندازه از منظر تغییرات اقلیمی نگران کننده است و  نشان دهنده تأثیر مخرب بحران انرژی فعلی است. تنها چند ماه پیش، مقامات این کشور تصمیم به توقف اقدامات برای توسعه بیشتر میادین گازی گرفتند تا به تعهدات سیاست¬های سبز خود عمل کنند. با این وجود، هدف اروپا به جایگزینی منابع انرژی روسیه بعد از بحران روسیه و اوکراین، اولویت  این کشور را  برای توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر به تعویق انداخت.
رژیم اشغالگر قدس و مصر اخیرا توافقنامه ای را با اتحادیه اروپا به منظور افزایش صادرات گاز به اروپا امضا کرده اند. 

پربازدیدترین مقالات

ارتباط با ما

آدرس: تهران، خیابان ولیعصر، روبروی پارک
ملت، کوچه شهید سلطالی، شماره ۶۵

تلفن: ۶۰-۲۲۰۲۹۳۵۱

info@gashouse.ir :پست الکترونیک

لینک های مرتبط

وزارت نفت

شرکت ملی گاز ایران

شرکت ملی نفت ایران

موسسه مطالعات بین المللی انرژی



خانه مطالعات راهبردی گاز به منظور استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی برای پاسخ گویی به نیازهای مطالعالی، پژوهشی و تحقیقاتی شرکت ملی گاز ایران در حوزه مطالعات راهبردی در اسفند ماه سال ۱۴۰۰ تأسیس و افتتاح شد.