جهان و به ویژه کشور های اروپایی در حال تجربه یک بحران انرژی درابعاد جهانی می باشند. آژانس بین المللی انرژی ماه های پیاپی هشدار داده که اروپا در وضعیت خطرناکی است، چرا که در کانون آشفتگی بازار انرژی قرار دارد. بحران گازی شکل گرفته در اروپا تحت تاثیر مستقیم سیاست های روسیه قرار دارد، به طوری که در سپتامبر 2021 ، پنج ماه قبل از حمله روسیه به اوکراین ،آژانس بین‌المللی انرژی به این موضوع اشاره کرد که روسیه از رسیدن مقدار قابل توجهی گاز به اروپا جلوگیری می‌کند. آژانس بین المللی انرژی در گزارش هایی عنوان کرد که  روسیه با کاهش چشمگیر  عرضه گاز طبیعی به اروپا باعث افزایش شدت فزونی عرضه بر تقاضا (سختی بازار یا market tightness) و افزایش قیمت‌ها دقیقاً همزمان با افزایش تنش‌ها بر سر اوکراین شده است.
تحلیل و ارزیابی
پس از بحران روسیه و اوکراین در ماه فوریه، تمامی اذهان در اتحادیه اروپا متوجه تهدید حاصل از وابستگی به انرژی روسیه شد. تنها یک هفته پس از شروع جنگ، آژانس بین‌المللی انرژی طرح 10 ماده‌ای را برای کاهش وابستگی اتحادیه اروپا به گاز طبیعی روسیه منتشر کرد و اقدامات عملی لازم در اروپا را مشخص کرد. این سازمان بر نیاز به حداکثر رساندن تامین گاز از منابع دیگر تاکید کرد و تسریع در استقرار و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، اقداماتی جهت افزایش بهره وری انرژی در خانه ها و بنگاه های اقتصادی و صرفه جویی گسترده را راهکار سریع کاهش وابستگی دانست.

نمودار 1 : جریان گاز از روسیه به اتحادیه اروپا در بازه زمانی 2019 تا 2022(منبع : IEA)

 
آژانس بین المللی انرژی به وضوح بیان داشت که با اقدام زودهنگام و مستمر، می‌توان وابستگی اتحادیه اروپا به واردات گاز از روسیه را تا یک سوم در بازه زمانی یک سال کاهش داد. همچنین انجام این اقدامات به شیوه ای منظم می تواند با سیاست های مقابله با تغییرات  اقلیمی اتحادیه اروپا سازگار باشد.
اتحادیه اروپا علی رغم پیشرفت هایی در کاهش وابستگی به روسیه، به ویژه در زمینه تنوع بخشیدن به منابع عرضه گاز، موفق به مدیریت موثرتقاضا، برای جلوگیری از قرار گرفتن اروپا در وضعیت فوق العاده خطرناک کنونی نشده است. اقدامات روسیه برای کاهش بیشتر جریان گاز طبیعی به اروپا هشداری جدی برای اتحادیه اروپا است. با نزدیک‌تر شدن به زمستان اقدامات روسیه جدی تر و اثرگذار تر خواهد بود و پتانسیل یک بحران بسیار جدی در اروپا وجود دارد.
رئيس آژانس بین المللی انرژی در دیدار های خود با رهبران اروپایی، از جمله در اجلاس سران G7 در آلمان، و در جلسه با رئیس و اعضای کمیسیون اروپا، از آنها خواسته  تا همه توان خود را برای کاهش شدت بحران احتمالی به کارگیرند و برای یک زمستان طولانی و سخت آماده شوند. اتحادیه اروپا در حال حاضر در وضعیت عدم اطمینان عرضه گاز روسیه فعالیت می کند و قطع کامل گاز را در نظر دارد. اتحادیه اروپا به دنبال اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تقویت اهرم گازی روسیه در برابر این قاره است. جریان گاز  از طریق خط لوله نورد استریم، بزرگترین خط لوله گاز بین روسیه و اروپا، برای مدتی به دلیل تعمیرات متوقف شده بود و این امر موجب نگرانی اروپایی ها در خصوص قطع دائمی جریان گاز از این خط لوله شده بود. 
به گفته آقای بیرول، مدیر اجرائی آژانس بین المللی انرژی، با ادامه سطوح فعلی جریان گاز از روسیه به اتحادیه اروپا و با فرض قطع کامل عرضه گاز روسیه به اروپا در آغاز فصل سرد سال و حتی با فرض رساندن سطح ذخایر اروپا به 90 درصد ظرفیت کامل، بازهم اتحادیه اروپا در پایان فصل سرد سال جاری با مشکل جدی مواجه خواهد شد. همانطور که در تصویر زیر مشاهده می شود، با فرضيات فوق سطح ذخایر اتحادیه اروپا از ماه فوریه به کمتر از سطح هشدار افت مي كند.

نمودار  2:  سطح ذخایر گاز اتحادیه اروپا(منبع : IEA)

دستیابی به سطح ذخیره سازی 90 درصد برای اتحادیه اروپا همچنان امکان پذیر است، اما زمان به سرعت در حال گذر به ضرر اتحادیه اروپا است . اولین اقدام حیاتی برای افزایش ذخایر گاز اروپا به میزان کافی قبل از زمستان، کاهش مصرف فعلی گاز اروپا و تزریق به مخازن ذخیره می باشد. در حال حاضر به دلیل قیمت های بالای گاز، مصرف انرژی در اروپا کاهش یافته است، اما اقدامات بیشتری در جهت کاهش قابل توجه مصرف انرژی در جهت آماده سازی اروپا برای زمستان سخت پیش رو مورد نیاز است. بر اساس برنامه جدید آژانس بین المللی انرژی، مقدار گازی که طی سه ماه آینده صرفه جویی خواهد شد، معادل 12 میلیارد متر مکعب است که برای پر کردن حدود 130 تانکر LNG کافی است.
اگر چه این اقدام بلند پروازانه به نظر می رسد، اما برای کاهش شدت بحران احتمالی بسیار ضروری است،  چرا که منابع گازی غیر روسی قطعا توانایی جبران کاهش گاز ورودی از مبدا روسیه را نخواهند داشت و جایگزینی گاز روسیه امری بسیار دشوار و حتی غیر ممکن است. حتی اگر عرضه گاز از نروژ و آذربایجان با حداکثر ظرفیت جریان داشته باشد و تحویل از شمال آفریقا در سطوح سال گذشته ادامه یابد و تولید گاز در اروپا همچنان از روندهای اخیر پیروی کند و اگر جریان ورودی LNG به میزان قابل توجهی افزایش یابد،  باز هم اتحادیه اروپا به گاز روسیه تا حدودی نیازمند خواهد بود.
در این شرایط دشوار، آژانس بین المللی انرژی پنج اقدام را به رهبران اروپایی در جهت اتخاذ رویکردی هماهنگ برای عبور از زمستان پیش رو پیشنهاد داده است.
1 - معرفی پلتفرم های مزایده برای تشویق مصرف كنندگان گاز بخش صنعتي اتحادیه اروپا به کاهش مصرف گاز 
مصرف کنندگان گاز صنعتی می توانند بخشی از گاز قراردادی خود را با قيمت هاي فعلي بازار عرضه کنند. این کاهش در مصرف می تواند منجر به افزایش بهره وری و ايجاد رقابت در اين مسير شود. مدل‌های مزایده قبلا در آلمان توسعه یافته و در هلند نیز پیشنهاد شده‌ وکارکرد مناسبی دارد.
2 - کاهش مصرف گاز برای تولید برق
 می توان با افزایش موقت تولید زغال سنگ و نفت و در عین حال تسریع استقرار منابع کم کربن، از جمله انرژی هسته ای به شرط مقبولیت از نظر سیاسی و امکان پذیری فنی،كاهش قابل ملاحظه اي در مصرف گاز براي توليد برق ايجاد كرد.
3- افزایش هماهنگی بین اپراتورهای گاز و برق در سراسر اروپا
این اقدام می تواند به کاهش مصرف گاز و برق مخصوصا در شرایط پیک مصرف کمک کند. این اقدام در گرو همکاری دقیق میان  نیروگاه های حرارتی در سطوح ملی و اروپایی میباشد.
4 -  کاهش تقاضای بخش خانگی با باز تعریف استانداردهای دما و نظارت دقیق 
برای کاهش تقاضای برق خانگی، ساختمان‌های دولتی و عمومی باید در این زمینه به عنوان نمونه پیش قدم شوند و کمپین هایی برای تشویق مردم به صرفه جویی شكل گيرد.
5 - هماهنگ کردن برنامه ریزی اضطراری در سراسر اتحادیه اروپا در سطح ملی و اروپایی
 این هماهنگي باید اقدامات مربوط به کاهش عرضه و مکانیسم های همبستگی را پوشش دهد. برای عبور از بحران کنونی، اتحادیه اروپا نیاز به اقدام یکپارچه دارد.
اگر این نوع اقدامات در هفته های آینده اجرا نشود، اروپا در موقعیت بسیار آسیب پذیری قرار خواهد گرفت و ممکن است بعداً با کاهش شدیدتر منابع انرژی مواجه شود. علاوه بر اقدامات فوق، دولت های اروپایی باید مردم اروپا را برای آنچه ممکن است در آینده اتفاق بیفتد، آماده کنند. کمپین های آگاهی بخشی عمومی در زمینه بحران انرژی، قبلاً در کاهش تقاضای انرژی در کوتاه مدت تا حدودی موفق بوده است و  اقدامات ساده ای مانند کاهش چند درجه ای گرمایش در اروپا می تواند باعث صرفه جویی گسترده گاز طبیعی شود.
یک سوال اساسی اذهان مردم اروپا را به خود مشغول کرده، اين است كه در صورت قطع کامل گاز روسیه چه بر سر مردم اروپا و اقتصاد این قاره خواهد آمد؟
تحولات اخیر به ما می آموزد که این احتمال دور از ذهن نیست. به عبارتی از دولت روسیه بعید نیست که از درآمد های گازی خود در ازای به دست آوردن یک اهرم سیاسی چشم پوشی کند. از زمان بحران اوکراین، میزان درآمدی که روسیه از صادرات نفت و گاز به اروپا به دست آورده است در مقایسه با میانگین سال های اخیر دو برابر شده و به 95 میلیارد دلار رسیده است. به بیان دیگر، افزایش درآمد صادرات نفت و گاز روسیه در پنج ماه گذشته تقریباً سه برابر آن چیزی است که معمولاً از صادرات گاز به اروپا در کل زمستان حاصل می شود. نمودار زیر مقایسه میانگین درآمد های روسیه از صادرات نفت و گاز را در دوره مشابه سال های گذشته و ماه های اخیر نشان می دهد.

نمودار 3 : مقایسه میانگین درآمد های روسیه از صادرات نفت و گاز

 
اگر روسیه تصمیم به قطع کامل گاز اروپا قبل از افزایش سطح ذخایر گاز اروپا تا 90 درصد بگيرد، وضعیت سخت تر و چالش برانگیزتری در انتظار اتحادیه اروپا خواهد بود.  اروپا در تلاش است تا اقدامات حداکثری برای کاهش خطرات ناشی از کمبودهای عمده گاز و جیره بندی انجام دهد تا در زمستان پیش رو که آسیب پذیری خود را کاهش دهد. این زمستان می‌تواند به آزمونی تاریخی برای همبستگی اروپا تبدیل شود.