جنگ میان روسیه و اوکراین باعث ایجاد تحولاتی در امنیت انرژی اروپا شده است. اختلال در تامین انرژی اروپا، به این معنی است که تداوم اتکا به انرژی روسیه ديگر برای اروپا قابل قبول نیست و باعث تغییر جهت گیری در استراتژی این اتحادیه شده است. با این حال، این رابطه  یک شبه نمی تواند قطع شود. به دنبال تصمیم اروپا برای یافتن تامین کنندگان جایگزین، مدیترانه شرقی اهمیت استراتژیک جدیدی پیدا می کند. خط لوله یونان- بلغارستان قرار است کوموتینی  را به استارا زاگورا  متصل کند و دومین نقطه اتصال سیستم های گاز یونان و بلغارستان باشد. همانطور که برنامه ریزی شده است، IGB با اتصال به خط لوله TAP  به اصطلاح یک کریدور عمودی را فراهم می کند که از این طریق به راه حلی برای کاهش بحران انرژی در ماه های آینده تبدیل می شود. اما سوال اصلی این است که آیا همه چیز به همان اندازه که به نظر می رسد ساده است و ایا این خط لوله جدید قادر به کاهش بحران اروپا است ؟ 
خط لوله یونان - بلغارستان (IGB) می تواند منابع تامین دیگری را برای بلغارستان وکل منطقه فراهم کند. این خط لوله 182 کیلومتری، با ظرفیت اولیه 3 میلیارد مترمکعب در سال و برنامه ریزی برای افزایش آن به 5 میلیارد متر مکعب، به تامین گاز مقرون به صرفه و تقویت امنیت عرضه به بلغارستان و کشورهای بالکان غربی، مولداوی و اوکراین کمک می کند.
جمهوری آذربایجان به منزله پل ارتباطی میان اروپا و آسیا به دنبال بررسی راه هایی برای افزایش صادرات خود به اروپا است و احداث این خط لوله جدید، دسترسی به بازارهای جنوب شرقی را برای آذربایجان فراهم می کند. اكنون اين پرسش مطرح است که آیا آذربایجان پتانسیل كمك به کاهش بحران انرژی در اروپا را دارد؟ در این گزارش به جوانب مختلف این مسئله خواهیم پرداخت.

در واکنش به بحران در حال ظهور، کمیسیون اروپا بنا دارد وابستگی اروپا به گاز روسیه را کاهش دهد. یکی از اركان این طرح کاهش تقاضای کل گاز، یکی دیگر تامین ذخایر غیر روسیه است. به گفته کمیسیون اتحاديه اروپا، در سال 2022، باید تلاش کند 60 میلیارد متر مکعب گاز اضافی وارد کند تا بتواند واردات 155 میلیارد متر مکعبی از روسیه در سال 2021 را جبران کند. 
تمایل اروپا به تحریم واردات انرژی از روسیه فرصت جدیدی را پیش روی برخی کشورها همچون کشورهای آفریقای شمالی و آذربایجان قرار داده است تا بتوانند صادرات گاز خود را به اروپا افزایش دهند. باکو با دارا بودن میادین عظیم گازی دریای خزر که از طریق شبکه خط لوله کریدور گاز جنوبی به ایتالیا و یونان متصل است، موقعیت خوبی برای کمک به پر کردن شکاف ناشی از تحریم مسکو قرار دارد. 
خط لوله IGB به همراه بقیه زیرساخت های در حال راه اندازی و همچنین از طريق محورهای ارتباطی با مقدونیه شمالی و ایتالیا، می تواند به ایجاد شبکه اي قابل اعتماد براي حمل و نقل گاز طبیعی به بازارهای بالکان و سایر کشورهای اروپایی کمک کند و منجر به تنوع در منابع عرضه این مناطق شود.این پروژه  ارتباط کشورهای جنوب شرقی اروپا را با کریدور جنوبی بهبود می بخشد، بر اهمیت استراتژیک شمال یونان تاکید می کند، اتصال عمودی خطوط یونان را با بازارهای بالکان و اروپای شرقی بهبود می بخشد و بالکان مرکزی را به ذخایر گاز خزر و خط لوله TAP متصل می¬کند. همچنین، از طریق ایستگاه Revythousa یا از طریق ترمینال جدید Alexandroupolis  ، دسترسی به گاز طبیعی مایع را برای کشورهایی که در حال حاضر تنها از طریق خطوط لوله گاز خود را تامین می کنند، فراهم می کند.

شكل1: مسير احتمالي IGB

 
اهمیت خط لوله IGB در اروپای شرقی و منطقه بالکان 
صربستان و بوسنی و هرزگوین در پي نگرانی از احتمال توقف عرضه گاز روسیه، به نسبت به ترمینال ال ان جی ا الکساندروپلیس و دیگر اشکال عرضه انرژی پس از آغاز جنگ در اوکراین ابراز تمايل کرده اند. علی رغم قرارداد سه ساله جدید بین صربستان و گازپروم که بر اساس آن سالانه 2/2 میلیارد متر مکعب گاز روسیه به صربستان تحویل داده می شود، همچنین روابط نزدیک سیاسی و اقتصادی این کشور با مسکو و امتناع از پیوستن به تحریم¬ها علیه روسیه، صربستان در تلاش است تا گزینه های عرضه گاز خود را متنوع کند و وابستگی خود را به واردات روسیه کاهش دهد. با این حال، برای اینکه گاز از طریق اتصال صربستان- بلغارستان به صربستان برسد، جدای از خط لوله گاز نیش- دیمیتروگراد در صربستان، یک خط لوله از سمت صوفيه تا مرز دو كشور نیز باید ساخته شود. علاوه بر این¬، ظرفیت اتصال بین یونان و بلغارستان، که از طریق آن باید گاز به اتصال بلغارستان- صربستان برسد، کوچک است و تنها سه میلیارد متر مکعب است. مصرف سالانه بلغارستان 4/2 تا 6/2 میلیارد مترمکعب است، که از ظرفیت سه میلیارد متر مکعبی آن تنها 400 تا 600 میلیون مترمکعب برای صربستان باقی می‌ماند. البته طبق قرارداد بین آذربایجان و بلغارستان، در ابتدا تنها یک میلیارد متر مکعب گاز در سال از طریق خط لوله IGB  به بلغارستان منتقل می شود. 

شكل2: خطوط لوله جنوب شرقي اروپا

 
چشم انداز تولید آذربایجان: 

تولید آذربایجان همچنان در حال افزایش است و JODI افزایش 7/12 درصدی نسبت به سال گذشته را در سه ماه اول سال گزارش کرده است. اما پیش بینی می شود در سال 2022، تولید 9 درصد رشد کند و در سال 2023 به 2 درصد کاهش یابد، زیرا افزایش تولید از شاه دنیز II به طور کامل تمام شده است. 
در حال حاضر، تولید داخلی قابل قبولی برای توسعه این خط لوله وجود ندارد، اما آذربایجان دارای منابع دیگری است که هنوز از آن بهره برداری نشده است. یکی از گزینه های توسعه تولید این کشور،  فاز دوم پروژه گاز آبشرون است. انتظار مي رود فاز اول 5/1 میلیارد متر مکعبی این پروژه در سال 2023 آغاز شود و به تولید حداکثری در سال 2024 برسد. توتال انرژیز نیز گزارش داده است که فاز دوم در حال انجام است، البته تاریخ آن روشن نیست. 
طبق داده¬های EIA ، ذخایر اثبات شده 910 میلیارد متر مکعب است. به نظر مي رسد بخش عمده¬ای از این منابع در حوضه جنوبی دریای خزر در سواحل آذربایجان، ترکمنستان و ایران قرار داشته باشد، اگرچه مناقشه مرزی دریایی بین سه کشور، اکتشاف در جنوب این حوضه را محدود کرده است.
در ژانویه 2021، عشق آباد و باکو توافقنامه ورد پروژه خط لوله ترانس خزر شد:است، پروژه¬ای که به عشق آباد اجازه می دهد تا از بازارهای اروپایی استفاده کند و اتکا به چین را کاهش دهد.  شرکت روسی لوک اویل (Lukoil) برای مشارکت در توسعه دوستلوک که منابع آن در محدوده 350 تا 700 میلیون بشکه نفت و 30 میلیارد متر مکعب گاز قرار دارد، ابراز علاقه کرده است. با توجه به زمان طولانی پروژه، بعید است که وضعيت تولید پیش از پایان دهه 2020 به طور قابل توجهی تغيير كند.
بخش عمده ای از گاز آذربایجان از میادین گازی شاه دنیز و میادین نفتی آذری-چراغ-گونشلی (ACG) واقع در دریای خزر تامین می شود. با راه اندازی فاز دوم شاه دنیز، تولید آن شروع به افزایش می کند. شاه دنیز که در سال 2006 وارد تولید شد، بزرگترین میدان گازی آذربایجان است. فاز اول آن ظرفیت تولیدی معادل 10 میلیارد متر مکعب و فاز دو (SDII) چیزی حدود 16 میلیارد مترمکعب ظرفیت اضافی دارد. از این میدان گازی برای تامین بازارهای اروپایی از طریق کریدور گاز جنوبی استفاده خواهد شد. کریدور جنوبی شامل سه خط لوله است: خط لوله قفقاز جنوبی (SCP)، که از آذربایجان، از طریق گرجستان به ترکیه می‌رود; خط لوله ترانس آناتولی (TANAP)، که از سراسر ترکیه و تا مرز یونان می گذرد; TAP، که از یونان، از طریق آلبانی و از طریق دریای آدریاتیک به ایتالیا می رود. 

شكل 3: خط لوله كريدور جنوبي

 
خط لوله قفقاز جنوبی (SCP) از سال 2006 عملیاتی شده است و گاز را از شاه دنیز به مصرف کنندگان در گرجستان و ترکیه منتقل می کند. ساخت خط لوله (TAP) در سال 2016 آغاز شد و در نوامبر 2020 به صورت تجاری عملیاتی شد و با توسعه زیرساخت¬ها می توان ظرفیت کریدور جنوبی را تا 31 میلیارد متر مکعب رساند، یعنی  افزایش 15 میلیارد متر مکعب را نشان می دهد. 
چشم انداز تقاضای آذربایجان:
بر اساس گزارش شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان، سوکار، مصرف گاز طبیعی داخلی در سال 2021 نسبت به سال قبل 4/8 درصد افزایش یافته و به حدود 13 میلیارد مترمکعب رسیده است.  
مصرف گاز در آذربایجان برای ادامه رشد در نظر گرفته شده است، پیش‌بینی می‌شود مصرف گاز طبیعی خانگی در سال ۲۰۳۱ به 4/16 میلیارد مترمکعب در مقایسه با 3/13 میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ برسد. 
یکی از محرک‌های اصلی مصرف در آذربایجان، ادامه سیاست گازی‌ شدن این کشور بوده است که باعث تغییر از تولید برق مبتنی بر نفت، به تولید برق مبتنی بر گاز شده است. سوکار همچنین به دنبال افزایش ميزان استفاده از گاز در بخش مسکونی این کشور است. در سال 2014، NOC گزارش داد که 8/89 درصد از خانوارها به شبکه توزیع گاز متصل هستند، در حالی که این رقم در سال 2004، 8/39 درصد بود. تا سال 2021، نرخ گازی شدن به 3/96 درصد رسیده بود.
همچنین رشد تقاضای گاز برای آذربایجان، 2 درصد در سال 2022 و 3 درصد در سال 2023 پیش‌بینی می شود، البته با توجه به بحران انرژی در سراسر اروپا در حال گسترش است، احتمال انحراف پیش‌بینی ها  به سمت پایین وجود دارد.
افزایش صادرات گاز آذربایجان از سال 2018 ، از طریق کریدور 3500 کیلومتری گاز جنوبی (SGC ) است که از هفت کشور عبور می کند و گاز ترکیه و اروپا را تامین می کند. در حال حاضر آذربایجان از طريق اين كريدور 10 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به اروپا و 6 میلیارد متر مکعب به ترکیه صادر می کند. منبع اصلی تامین گاز، میدان گازی شاه دنیز واقع در دریای خزر است. آذربایجان به منظور پاسخگویی به تقاضای گاز اروپا، علاوه بر تصمیم نسبت به بهره¬برداری از دو میدان گازی جدید، آماده سرمایه گذاری بر روی توسعه ظرفیت SGC نیز می باشد. به عنوان مثال با نصب ایستگاه های کمپرسور اضافی قادر خواهد بود جریان گاز را دو برابر کند. اما طبق نظر مقامات آذربایجان، توسعه توانایی این کشور برای تامین گاز اروپا  نیاز به سرمایه گذاری بیشتر از طرف اروپا دارد.
درهمين حال كه آذربایجان در حال تبدیل شدن به یک منبع جدید برای تامین انرژی در اروپا است، دولت این کشور برای پاسخ دادن به نیازهای داخلی خود، که به دلیل گازی شدن در حال افزایش است، باید به دنبال یک شریک تجاری جدید باشد. در سال‌های اخیر، آذربایجان نه تنها به دنبال منابع جدید از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است، بلکه با برخی کشورها همچون ایران و ترکمنستان نيز همکاری داشته تا بتواند مصرف داخلی خودش را تامین کند. در این میان، خط لوله ترانس خزر (یک خط لوله زیر دریا بین ترکمنستان و آذربایجان که از دریای خزر عبور می‌کند) در حال تبدیل شدن به یک پروژه استراتژیک است که با توجه تحولات اخیر ژئوپلتیک می‌تواند اسپانسرهای جدیدی پیدا کند.
البته در این بین ایران هم با ارائه طرحی، به کمک پمپاژ گاز ترکمنستان به خاک آذربایجان آمده است.