تشدید تنش نظامی روسیه و ناتو بر سر اوکراین خطراتی را برای میزان صادرات گاز روسیه به اروپا در سال‌های آینده ایجاد می‌کند. با این حال، جهش اخیر قیمت گاز در اروپا، همچنین عرضه محدود گاز روسیه به اروپا، اعتماد به توانایی روسیه برای تامین گاز را متزلزل کرده است: در صورت برگشتن شرایط به پیش از شروع جنگ، آیا روسیه می‌تواند صادرات را به اروپا افزایش دهد؟ طبق تخمین وود مکنزی، روسیه میتواند نرخ نمادین سالانه 1 تریلیون مترمكعب عرضه را تا سال 2030 به دست آورد که برمبنای موج جدید پروژه های گازپروم، نواتک، روس نفت و شرکای آنها شکل گرفته است. منطقه یامال ننتس در توسعه عرضه نقش کلیدی بازی خواهد کرد. اما این رشد باید طی 3 سال آینده اتفاق بیفتد و روسیه باید تا سال 2025 حدود 100 میلیارد متر مکعب دیگر تولید کند که شامل 50 میلیارد متر مکعب افزایش صادرات به اروپا می شود. در حال حاضر برنامه‌هایی برای حمایت از این رشد، از جمله افزایش تولید در میادین موجود و راه‌اندازی میادینی که اخیراً تحریم شده‌اند، انجام شده است. با این حال، مقیاس الزامات به سمت محدودیت در دسترس بودن ظرفیت اضافی، ایجاد ریسک برای صادرات در شرایط آب و هوای سرد و تاخیر در راه اندازی، اشاره دارد. توسعه عرضه پس از سال 2025 ممکن است کندتر باشد. تقاضای اروپا کاهش می یابد، ضمنا احتمال توسعه بیشتر خط لوله به سمت چین و عرضه LNG وجود دارد. وودمکنزی برای 73 میلیارد متر مکعب از تولید بالقوه روسیه که ممکن است بازار فروش نداشته باشد، ریسک در نظر گرفته است، به این معنی که برخی از پروژه های بالادستی به تعویق می افتند یا متوقف می شوند. در چنین شرایطی شرکت ها ممکن است نیاز داشته باشند تمرکز خود را روی متانول، آمونیاک و مواد شیمیایی به عنوان گزینه های جایگزین برای کسب درآمد از ذخایر با توجه به انتقال انرژی تغییر دهند.

در عین حال تهاجم روسیه به اوکراین موجب ناامیدی و خشم شرکت‌های غربی سرمایه‌گذار در روسیه شده و برخی را وادار کرده است که خروج خود را از این کشور اعلام کنند. علاوه بر این، ایالات متحده و اتحادیه اروپا نیز تحریم هایی را علیه افراد و شرکت های فعال در بخش انرژی اعمال کرده و محدودیت هایی را برای سرمایه گذاری در صنایع کلیدی از جمله نفت و گاز اعلام کرده‌اند. این تحریم‌ها علاوه بر تحریم‌هایی است که قبلاً در پی الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 اعمال شده بودند. به این ترتیب، با خروج برخی از IOCها از روسیه، احتمالاً عملیات‌های فعلی و به‌ویژه توسعه آینده نفت و گاز روسیه تضعیف خواهد شد که در این گزارش به بررسی موارد مذکور می‌پردازیم:

عرضه گاز روسیه تا 2030
روسیه طي دو دهه گذشته به تدریج عرضه گاز را افزایش داده است: از 584 میلیارد مترمکعب در سال 2000، به 651 میلیارد مترمکعب در سال 2010 و به میزان بی‌سابقه حدود 762 میلیارد مترمکعب در سال 2021. پیش از شروع جنگ بین روسیه و اوکراین، انتظار این بود که این روند رو به رشد ادامه یابد. با در نظر گرفتن گذار انرژی، روسیه به دنبال کسب درآمد سریع از منابع عظیم خود بوده و در نظر داشت پروژه های مختلفی را در چند سال آینده آغاز کند. قرار بود عرضه از منطقه یامال-ننتس کماکان به عنوان مهم ترین مرکز تولید ادامه یابد، اما میادین بزرگ دیگری نیز در شرق سیبری و خاور دور در برنامه توسعه قرار داشتند.
این برنامه ها عبارتند از:
• رشد در میادین فعلی: این برنامه‌ها شامل پروژه هایی مانند Chayandinskoye گازپروم و خوشه North Russkoye از نواتك می شود. رشد در میادین در حال تولید، کاهش پروژه‌های برونفیلد را جبران می‌کند و منجر به رشد تولید داخلی تا سال 2025، پیش از شروع کاهش کلی می‌شود.
• پروژه های گازی جدید خط لوله: چندین میدان غول پیکر در حال حاضر در حال توسعه هستند و تا سال 2026 به بهره برداری خواهند رسید. اين پروژه ها عبارتند از Kharampurskoye (2022)، Kovyktinskoye (2022)، Kharasaveiskoye (2023)، South Kirinskoye (2024)، (2025) Kamennomysskoye More و (2026) Tambei .
• پروژه های جدید LNG: پروژه های در دست توسعه عبارتند از قطب شمال LNG-2 و بالتیک LNG (بخشی از مجتمع شیمیایی گاز Ust-Luga). گاز پروژه دومی که ذکر شد، توسط میدان Tambeiskoye عرضه می شود که بخشی از حجم آن به بازار داخلی نیز می رسد. سایر پروژه‌های پیش از FID می‌توانند در بخش دوم این دهه آغاز شوند، از جمله میدان Kruzenshternskoye و همچنین توسعه LNG-1 قطب شمال و توسعه LNG خاور دور (میادین ساخالین-1). در نهایت، انتظار می‌رود که تولید نفت روسیه در این دهه با پروژه‌های جدید در تایمیر و شرق سیبری رشد کند. این امر با رشد تولید گاز همراه عملياتي خواهد شد.

نمودار 1 : چشم انداز تولید گاز روسیه تا 2030

 به طور خلاصه، طبق پیش‌بینی وود مکنزی، حدود 101 میلیارد مترمکعب عرضه بیشتر تا سال 2025 پیش از شکل گیری جنگ باید محقق می‌شد، که همه آن از میادین در حال توسعه قرار بود تامین شود و امکان توسعه حدود 130 میلیارد متر مکعب دیگر تا سال 2030 موجود بود که پتانسیل رشد کل عرضه گاز را تا سال 2030 به تقریباً 1 تریلیون مترمکعب می رساند.
 ولی با وقوع جنگ بین روسیه و اوکراین این پیش‌بینی ها دستخوش تغییر شده است. نمودار ذیل وضعیت ارزیابی شده توسط وزارت نیرو در روسیه قبل از اعمال تحریم های ناشی از جنگ را نشان می دهد، به این ترتیب که اگرچه پیشرفت هایی در بین پیمانکاران داخلی حاصل شده است، اما همچنان حضور شرکت‌های غربی در زمینه نرم افزارهای پیشرفته و توسعه فراساحلی تجربه و دانش فناوری از اهمیت بالایی برخوردار است. حتی قبل از بحران کنونی، بسیاری از مفسران اظهار می‌کردند که تأثیر تحریم‌ها «اثری مرکب با پیامدهای منفی» برای چشم‌انداز تولید بلندمدت در روسیه خواهد داشت، که نشان می‌دهد هرگونه تهدیدی برای دخالت پیمانکاران غربی در روسیه می‌تواند عواقب جدی داشته باشد.

نمودار 2 : وابستگی روسیه به تکنولوژی خارجی در بخش نفت و گاز پیش از شروع تحریم‌های جنگی

 
واکنش اولیه شرکت‌های اصلی خدمات میادین نفتی غربی به حمله به اوکراین این بود که نسبت به ادامه فعاليت خود در روسیه متعهد نباشند، اما تشدید تحریم‌ها در زمینه انتقال فناوری از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا واکنش‌ها را تسریع کرده است.
در حال حاضر، نتیجه گیری قطعی در مورد تأثیر تصمیمات اتخاذ شده توسط دولت ها و شرکت ها در مورد فعالیت آنها در بخش انرژی روسیه دشوار است. وضعیت به سرعت در حال تغییر است و احکام جدید می تواند وضعیت را بدتر کند، اما شرایط تا پایان مارچ 2022 میتواند پیش بینی های زیر را پیش روی ما قرار دهد. 
در زمینه عرضه گاز از طریق خط لوله، باید انتظار تغییر کمی داشت. تحریم‌ها بر صادرات گاز روسیه توسط اتحادیه اروپا یا هیچ یک از واردکنندگان اصلی (بریتانیا یکی از استثناهای اروپایی است) اعمال نشده است و خروج شرکت‌های غربی از سرمایه‌گذاری مشترک با گازپروم تأثیر چندانی در میادین استاندارد تولید گاز در غرب سیبری نخواهد داشت. 
گازپروم قادر به حفظ تولید در میدان های نسبتا ساده است و شرکت های خدمات داخلی یا چینی قادر خواهند بود تعمیر و نگهداری و تجهیزات کافی را ارائه دهند. نكته کلید در بررسي تولید گاز روسیه این خواهد بود که آیا اتحادیه اروپا واقعا می تواند استراتژی خود را برای کاهش واردات به میزان دو سوم (101.5 میلیارد مترمکعب) در سال 2022 انجام دهد یا خیر. اگر اروپا بتوانداين ميزان كاهش را محقق كند، تولید گاز روسیه در این میادین متوقف میشود زیرا در حال حاضر هیچ بازار صادراتی جایگزینی برای گاز سیبری غربی وجود ندارد. همچنین با اصرار روسیه بر پرداخت برای فروش گاز به روبل، پیچیدگی‌های بیشتری نيز اضافه مي شود، که ممکن است منجر به مذاکرات مجدد یا اختلافات در قرارداد شود.
داستان LNG روسیه کمی پیچیده تر است. شل از پروژه ساخالین 2 خارج می شود و گازپروم، سهامدار اصلی، تجربه محدودی در بخش LNG دارد. با توجه به خروج یکی از باتجربه ترین IOC ها در بخش LNG، احتمالاً خطر توقف عملکرد این پروژه افزایش یافته است و حتی شل ممکن است تجهیزات فنی و نرم افزارهای کلیدی را حذف کند که می تواند کارایی و بهینه سازی میان مدت را بیشتر نیز تضعیف کند. علاوه بر این، توسعه واحد سوم در این کارخانه بعید به نظر می رسد (در هر صورت چندین سال به تعویق افتاده است) و شانس گازپروم برای توسعه پروژه های جدید LNG (به عنوان مثال LNG بالتیک) نیز کاهش یافته است.
علاوه بر در نظر گرفتن اثرات خروج شرکت‌های غربی از بخش نفت و گاز روسیه، باید بحث ورود شرکت‌های آسیایی و توان آنها را نیز برای جایگزینی در بخش نفت و گاز مد نظر قرار داد که در ذیل به آن پرداخته میشود:
حضور شرکت‌های آسیایی در نفت و گاز روسیه
بزرگترین بازیگر آسیایی در روسیه، شرکت هندی ONGC است که 20 درصد سهام ساخالین 1 (خريداري شده در سال 2001) و مهمتر از همه 26 درصد از سهام میدان نفتی ونکور را در اختیار دارد که در سال های 2015 و 2016 وقتی قرارداد بین روس نفت و CNPC ملغی شد، خریداری کرده است. کنسرسیوم هندی که 23.9 درصد دیگر از میدان ونکور را در اختیار دارد، سومین تولیدکننده بزرگ آسیایی در روسیه است و سهام خریداری شده در این دارایی، مهم‌ترین سرمایه گذاری آسیایی در نفت روسیه تا به امروز است. در مقابل، شرکت‌های چینی بیشتر بر روی گاز تمرکز کرده‌اند، به طوری که CNPC و صندوق جاده ابریشم مجموعاً 29.9 درصد از پروژه Yamal LNG را در اختیار دارند، در حالی که CNPC و CNOOC هر کدام 10 درصد از پروژه LNG-2 قطب شمال را در اختیار دارند که در حال توسعه است و هر دو پروژه زیر نظر نواتک انجام میشوند. در همین حال، "بیجینگ گاز" دارای 20 درصد سهام با مشارکت روس نفت در پروژه یک تولیدکننده کوچک گاز سیبری شرقی است. تنها استثنا در این مورد، سینوپک است که 49 درصد از شرکت کوچک تولید نفت Udmurtneft را با مشارکت روسنفت در اختیار دارد. سایر سهام آسیایی نفت و گاز روسیه عمدتاً متعلق به شرکت‌های ژاپنی است که در پروژه‌های ساخالین 1 و 2 و همچنین LNG-2 قطب شمال دارای منافع هستند. در نهایت، پتروویتنام دارای 50 درصد سهام در میدان نفتی مرکزی خوریور با زاروبژنفت است. تا به امروز هیچ شرکت آسیایی قصد قطعی خود را برای خروج از دارایی‌های روسیه اعلام نکرده است، حتی شرکت‌های ژاپنی به مسائل امنیتی عرضه علیرغم اعمال تحریم‌های دولت ژاپن علیه روسیه و در برخی موارد ممنوعیت سرمایه‌گذاری جدید در موارد خاص برای توجیه ادامه فعاليت خود استناد کرده‌اند. در همین حال، چین و هند نسبت به حمله به اوکراین بدون اعلام مواضع باقی مانده‌اند و به نظر می رسد شرکت های نفت و گاز آنها به روسیه متعهد هستند.

نمودار 3 : حضور شرکتهای آسیایی در بخش نفت و گاز روسیه

در ادامه به بررسی ملزومات صادرات گاز روسیه در قالب میزان تقاضای داخلی جهت تکمیل امکان صادرات گاز این کشور می‌پردازیم:

چشم انداز صادراتی گاز روسیه:
مصرف داخلی گاز در روسیه در دهه گذشته نسبتاً ثابت بوده است و از 473 میلیارد مترمکعب در سال 2011 به حدود 500 میلیارد مترمکعب در سال 2021 رسیده است. به این ترتیب، بزرگترین محرک برای توسعه عرضه گاز روسیه، صادرات خواهد بود.

نمودار 4 : چشم انداز مصرف داخلی گاز روسیه تا سال 2030

طبق آخرین چشم انداز افق سرمایه گذاری جهانی گاز وود مکنزی، صادرات روسیه تا سال 2025 باید 100 میلیارد مترمکعب افزایش می‌یافت. بخشی از این افزایش برای تطبیق با خط لوله 38 میلیارد مترمکعبی "قدرت سیبری" به چین و 28 میلیارد مترمکعب LNG 2 قطب شمال مورد نیاز خواهد بود. با این حال، به دلیل کاهش تولید داخلی و ایجاد تعادل مجدد در بازار LNG که باعث کاهش واردات LNG از سال 2023 خواهد شد، حدود 50 میلیارد متر مکعب صادرات خط لوله اضافی به اروپا نیز مورد نیاز می‌باشد. ولی  انتظار می‌رود که رشد در صادرات روسیه  پس از سال 2025 با کاهش مواجه شود. انتظار می‌رود که کاهش تقاضای گاز اروپا و افزایش سرمایه گذاری در عرضه و دسترسی اروپا به LNG، بر تقاضا برای صادرات خط لوله روسیه به سمت غرب تاثیر بگذارد. ابهاماتی در مورد افزایش صادرات خط لوله به چین، فراتر از خط لوله قدرت سیبری و همچنین تحولات عرضه LNG وجود دارد. پیش‌بینی وود مکنزی پیش از شروع جنگ این بود که صادرات بین سال‌های 2025 تا 2030 تنها 54 میلیارد متر مکعب افزایش خواهد یافت.

نمودار 5 : چشم انداز صادرات گاز روسیه در افق 2030

Source: Wood Mackenzie

پیامدها برای تعادل عرضه و تقاضای روسیه
تحلیل وودمکنزی نشان می‌دهد که روسیه می‌تواند تا سال 2030 کل عرضه گاز را تقریباً 250 میلیارد متر مکعب افزایش دهد و به سطح بسیار نمادین یک تریلیون مترمکعب برسد. اما الزامات برای توسعه عرضه تا سال 2030 به طور قابل توجهی متفاوت خواهد بود. افزایش تقاضای صادراتی به اروپا تا سال 2025 می تواند با برنامه های فعلی برای افزایش تولید موجود و راه اندازی عرضه جدید سازگار شود. با این حال، مقیاس الزامات به دسترسی محدود به ظرفیت اضافی و انعطاف‌پذیری اشاره می‌کند و ریسکی را برای صادرات در شرایط دینامیک هوای سرد و تأخیر در راه‌اندازی ایجاد می‌کند. با این حال، ظرفیت مازاد موجود قرار است پس از سال 2025 افزایش یابد. تقاضا برای صادرات خط لوله به اروپا کاهش می یابد و رشد عرضه نیازمند تغییر به سمت صادرات خط لوله به چین و LNG است. 
حتی با اتصال به چین، اروپا بزرگترین بازار صادرات گاز روسیه باقی خواهد ماند. علی‌رغم تلاش‌های اروپا و روسیه برای تنوع بخشیدن به منابع و بازارهای گاز خود، زیرساخت‌ها و محدودیت‌هايی وجود دارد که از تغییر اساسی بازارها در 10 سال آینده جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، علیرغم لفاظی های سیاسی اتحادیه اروپا علیه گاز روسیه، کشورهایی که در اروپای شرقی، مرکزی و جنوبی بیشتر به گاز روسیه وابسته هستند، تمایلی به رد کردن روسیه به عنوان یک شریک به طور کامل ندارند. یونان، بلغارستان و صربستان از جمله حامیان افزایش ارتباطات گازی با روسیه بوده اند.
روسیه بزرگترین صادرکننده گاز جهان از طریق شرکت دولتی گازپروم است. صادرات خطوط لوله همچنان از انتظارات فراتر رفته و گازپروم رکورد صادرات به اروپا و ترکیه را 199 میلیارد متر مکعب در سال 2019 گزارش کرده است. با وجود کاهش صادرات در سال 2020 به دلیل کووید-19، تقاضای اروپا همچنان پیش از شروع جنگ روسیه و اوکراین قوی بود و کاهش تولید داخلی و همچنین افزایش تقاضای بخش برق از حجم آینده صادراتی روسیه حمایت می‌کرد. صادرات گاز خط لوله از طریق ترک‌استریم و به چین اخیرا آغاز شده بود. این دو مسیر، جایگزین های عرضه و همچنین بازارهای جدید را به روسیه ارائه می دهند. پس از سال 2020، صادرات LNG با افزوده شدن واحد جدید LNG در پایانه یامال به رشد خود ادامه داده بود، ولی با شروع جنگ بین روسیه و اوکراین، اوضاع تغییرات اساسی کرده است. با آغاز جنگ، رسما پروژه نورد استریم 2 متوقف شده در حالی که به نظر می‌رسد علاوه بر 73 میلیارد متر مکعب ظرفیت مازاد گازی روسیه، با توجه به کاهش تقاضای اروپا از این کشور در پی شکل گرفتن تحریم‌ها علیه روسیه، حجم بیشتری از گاز این کشور بدون مشتری باقی خواهد ماند و روسیه باید تلاش کند یا صادرات گاز را از طریق خط لوله به چین یا سایر کشورهای خاور دور فزایش دهد یا مشتریان جدیدی برای LNG خود بجز قاره اروپا بیابد. 
در عین حال، تأثیر خروج شرکت‌های نفت و گاز خارجی از روسیه احتمالاً مشابه تأثیر تحریم‌ها خواهد بود، زیرا تأثیر میان‌مدت مهم‌تری به جای کوتاه‌مدت خواهد داشت. در بخش گاز، احتمالاً مهمترین تأثیر بر آینده LNG روسیه خواهد بود، زیرا فناوری و تخصص غربی تا به امروز نقش کلیدی در این حوزه ایفا کرده است.  به نظر می رسد پروژه ای که بیشتر در معرض خطر است LNG-2 قطب شمال باشد، اما آینده واحد سوم در ساخالین 2 و توسعه LNG خاور دور و LNG بالتیک نیز در سایه‌ای از ابهام قرار گرفته است.