بحران انرژی اروپا که ناشی از عملیات ویژه روسیه علیه اوکراین است، راهحلهای سریعی را میطلبد. درواقع مقامات ارشد کشورهای منطقه و ایالات متحده و همچنین مدیران صنعت گاز همگی با یکدیگر توافق نظر دارند تا با تمام قوا به دنبال اجرای راهحلهایی برای کاهش وابستگی اروپا به گاز و نفت روسیه باشند. نیاز مبرم برای پاسخگویی به مشکل انرژی اروپا، آمریکاییها را به مشارکت بیشتر در پیشبرد توافقهای منطقهای، تشویق کرده است. راهحلهایاحتمالی، در جلسات متعددی نظیر نشست آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا و وزرای خارجه منطقه در نقب مورد بحث قرار گرفته است و میتوان گفت پیمان ابراهیم نقش مهمی در این گفتوگوها ایفا کردهاست و میادین گازی اسرائیل یکی از این راهحلهاست.
روسیه سال گذشته بیش از 155 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا عرضه کرد که حدود 40 درصد از مصرف این قاره به حساب میآید. با این فرض که برخی از کشورهای اروپایی همچنان به واردات گاز از روسیه ادامه خواهند داد، نیاز به جایگزینی 100 تا 120میلیارد متر مکعب گاز وجود دارد. ایالات متحده عرضه سالیانه 15 تا 20 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی مایع را به این منطقه وعده داده و قرار است قطر 20 تا 30 میلیارد متر مکعب دیگر و کشورهای مدیترانه شرقی به ریاست اسرائیل، 20 میلیارد متر مکعب به این مقدار اضافه کنند و از این مقدار حداقل 10میلیارد مترمکعب از مخزن لویاتان اسرائیل تامین میشود.
در نشستهایی که کارینهالحارار ، وزیر زیرساختهای ملی، انرژی و منابع آب اسرائیل، در مصر برگزار کرد و در دیدارهای یائیر لاپید وزیر امور خارجه و نفتالی بنت نخستوزیر رژیم صهیونیستی با سران و وزرای خارجه کشورهای منطقه، به این موضوع و یافتن راهحلهایی برای آن پرداخته شد. همزمان با آن، مقامات ارشد اسرائیلی برای ترویج این راهحلها از سه کشوری که هیچ رابطه دیپلماتیکی با اسرائیل ندارند، بازدید کردند، براین اساس گفت و گویی میان نمایندگان اسرائیل، ایالات متحده و کردهای عراق به منظور انتقال گاز از کردستان عراق به ترکیه و از آنجا به اروپا صورت گرفت و در مذاکراتی که با حضور برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس به ریاست امارات متحده عربی انجام شد، ایده بلندپروازانهتری نیز مطرح شد. بر این اساس یک خط لوله، گاز را از خلیج فارس (از طریق عراق) به خط لوله ترکیه که هماکنون گاز را به اروپا میبرد، پیوند مي دهد، اما این بلندمدتترین راهحل است و به دلیل نیاز به عبور از عراق، مشکلساز است.
یکی دیگر از این راهحلها، خط لوله گاز ترکیه-اسرائیل بود که سالها پیش برای نخستین بار بصورت ساخت یک خط لوله در بستر دریا میان ترکیه و بزرگترین میدان گاز طبیعی دریایی اسرائیل (لویاتان )، به منظور انتقال گاز به ترکیه و همسایگان جنوب اروپا با هدف جایگزینی عرضه انرژی روسیه و تنوع بخشیدن به واردات گاز این کشورها مطرح شد.
رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، همکاری گازی میان این کشور و رژیم صهیونیستی را یکی از مهمترین گامهایی دانسته که این دو میتوانند برای روابط دوجانبه بردارند و بيان داشته كه به این منظور آماده است وزرای ارشد ترکیه را برای احیای ایده این خط لوله (که از سالهای گذشته مطرح بوده است)، به اسرائیل بفرستد.
بر اساس اظهارات یک مقام ارشد ترک، مذاکراتی میان اسرائیل و ترکیه پیرامون این خط لوله در بازدیدی که اسحاق هرتزوگ، رئیسجمهور رژیم صهیونیستی از آنکارا داشته، صورت گرفته و تاکنون ادامه داشته است. ممکن است در ماههای آینده نیز تصمیمات مشخصی درباره مسیر پیشنهادی و نهادهای شرکتکننده در آن اتخاذ شود. با این حال، مقامات این صنعت محتاطتر هستند و معتقدند محدودیتهای تولید و ژئوپلیتیک میتواند این طرح را بدون نتیجه به پایان برساند.
به گفته نیومد، بخش عمدهای از تولید گاز اضافی میدان لویاتان، مایع شده و به وسیله کشتی به اروپا و یا خاور دور صادر میشود. براساس اظهارات مدیرعامل این شرکت اسرائیلی، ترکیه برای تبدیل شدن به یک مقصد صادراتی باید متعهد به ساخت خط لوله باشد. این مقام اسرائیلی تاکنون از اظهار نظر درباره مذاکرات ترکیه با شرکای لویاتان خودداری کرده است.
ترکیه بصورت سالیانه حدود 50میلیارد متر مکعب گاز طبیعی مصرف میکند. بیشتر گاز مصرفی این کشور از روسیه، آذربایجان و ایران وارد میشود.
ترکیه و رژیمصهیونیستی به دنبال پشت سر گذاشتن یک دهه بنبست دیپلماتیک بر سر مسائل اسرائیل و فلسطین هستند و مشارکت انرژی میتواند کلید حل این مسائل باشد. یکی از مقامات ترکیه از روابط نزدیک صورت گرفته میان این کشور و اسرائیل خبر داد و گفت ترکیه قصد ترانزیت گاز از اسرائیل به اروپا را دارد و نگاه رژیم صهیونیستی نیز به موضوع مثبت بوده و با مذاکراتی که در این خصوص صورت گرفته، ارادهای برای انجام آن وجود دارد.
میدان گازی لویاتان در حال حاضر، گاز مورد نیاز اسرائیل، اردن و مصر را عرضه میکند و مالکان آن (شورون و شرکتهای اسرائیلی نیومد انرژی و راتیو اویل ) قصد دارند تولید خود را از 12 به 21 میلیارد متر مکعب در سال افزایش دهند.
درواقع ترکیه موقعیت خوبی را به عنوان یک هاب حمل و نقل در منطقه دارد که میتواند تاثيرگذار بر سیاست انرژی باشد. بر اساس اظهارات یک مقام اسرائیلی، ترکیه به دلیل مصرف داخلی بالا و موقعیت آن، بعنوان راه ارتباطی با کشورهای جنوب اروپا بسیار مورد توجه است. به گفته این مقام، مسئله این است که از گذشته دو مسیر پیشنهادی برای عرضه اضافی از لویاتان وجود داشت: از طریق واحدهای الانجی موجود در مصر و یا یک تاسیسات الانجی شناور برنامهریزی شده و در صورت توافق سریع اسرائیل و ترکیه، این کشور ممکن است به جایگزین سوم آن تبدیل شود.
با این وجود، آن چیزی که این اقدام را به تعویق میاندازد، عدم تمایل ترکیه به تامین مالی احداث خط لوله و امیدواری این کشور به تامین بودجه از جای دیگری است. لازم به ذکر است، امارات به رهبری محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی، در ماههای اخیر به آنکارا نزدیک شده است و بر اساس گزارشی در میدل ایست آی ، انتظار میرود طی چند ماه آینده، ترکیه پس از یک دهه عدم ارتباط کامل و رقابت شدید بین دو کشور، سفیری را به قاهره بفرستد که میتواند مشوق ابوظبی برای کمک به این کشور باشد.
به گفته مقامات اسرائیلی، طول این خط لوله بین 500 تا 550کیلومتر و هزینه ساخت آن 1.5میلیارد دلار خواهد بود و قابل مدیریتتر از خط لوله 6 میلیارد یورویی ایستمد بوده که اسرائیل را به قبرس، یونان و ایتالیا متصل میکند، با این حال، هر خطی از بستر دریا باید از آبهای قبرس که آنکارا آن را به رسمیت نمیشناسد عبور كند.
اظهارات کارینهالحارار، حکایت از آن دارد که تاکنون در خصوص بسیاری از ملاحظات خطلوله احتمالی اسرائیل-ترکیه، نظیر مسائل مالی و امکانسنجی اقتصادی آن بحثی صورت نگرفته و بدیهی است برای اجرایی شدن باید از نظر اقتصادی امکانپذیر باشد.
گوخان یاردیم، مشاور صنعت گاز ترکیه که طی دو دهه بر روی ارزیابی این خط لوله احتمالی کار کرده، معتقد است، اگر ترکیه مشارکت مستقیمی در خط لوله داشته باشد، میتواند احداث و تامین مالی آن را پیچیده کند و دو ارزیابی صورت گرفته پیشین بر اساس 8 تا 10میلیارد متر مکعب جریان گاز بوده است و هر چیزی کمتر از آن ممکن است امکان پذیر نباشد.
راهحل دیگر از طریق ترکیه، یک خط لوله زمینی بسیار کوتاهتر به طول تنها 60 کیلومتر بوده که به خط لوله سوریه (که گاز را از مصر به سوریه و لبنان میآورد) متصل میشود. در واقع افزایش عرضه گاز از لویاتان به مصر و صادرات آن از طریق این شبکه است، که هزینه آن بسیار کمتر (150میلیون دلار) بوده و زمان ساخت نیز بسیار کوتاهتر است. با این وجود مسائل امنیتی و ژئوپلیتیکی این راه حل را دشوار میسازد، زیرا سوریه کشوری جنگزده بوده و بشار اسد با انتقال گاز اسرائیل از طریق خاک سوریه به ترکیه مشکل خواهد داشت.
راه حل دیگر مایع سازی گاز لویاتان و انتقال آن به اروپا است، بر این اساس دو احتمال وجود دارد.
یک احتمال، ساخت خطلوله از لویاتان به کارخانههای مایعسازی در سواحل مصر و انتقال آن از آنجا به اروپا با تانکر است. ایجاد چنین خط لوله ای امکانپذیر است و حدود سهسال به طول میانجامد و تا زمانیکه قراردادهای بلندمدت فروش با مصرفکنندگان اروپایی منعقد شود، مشکلی برای تامین مالی آن وجود نخواهد داشت. اجرای این طرح به دولت اسرائیل و به ویژه به وزارت زیرساختهای ملی، انرژی و منابع آب، بستگی دارد. به گفته شرکتهای تولیدکننده گاز در لویاتان، به محض دریافت تاییدیه، همه چیز به سرعت پیش خواهد رفت. در مقابل وزارت زیرساختهای ملی، انرژی و منابع اسرائیل از مذاکره صورت گرفته با مصر در خصوص امکان احداث خط لوله گاز طبیعی از سکوی تولید لویاتان تا کارخانههای مایعسازی در مصر و بررسی آن توسط شرکتهای تجاری سخن گفت، اما متذکر شد تاکنون هیچ درخواست رسمی به این وزارتخانه ارائه نشده است.
احتمال دیگر که مستقلتر است و به اسرائیل بستگی دارد، کارخانههای مایعسازی دریایی نزدیک به میادین گازی لویاتان است، اینها کارخانههایی هستند که روی کشتیها ساخته میشوند. در این حالت به خطوط لوله کوتاهی از مخازن گاز به کارخانه و از آنجا به تانکرها برای انتقال الانجی به اروپا نیاز است.
یک راهحل سریعتر، فشردهسازی گاز (CNG) به جای مایعسازی آن (LNG) است، فرآیندی بسیار کوتاهتر که نیازی به ساخت کارخانههای خاصی ندارد، بلکه تنها به کمپرسورهایی نیاز دارد که گاز را در کانتینر فشرده میکنند.
بحران انرژی اروپا و به دنبال آن تمایل این منطقه در کاهش وابستگی به گاز و نفت روسیه، نیازمند راهحلهایی سریع است، این راهحلهایاحتمالی، در جلسات متعددی که در این خصوص برگزار شده مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، میتوان گفت پیمان ابراهیم نقشی مهم و اساسی را در این گفتوگوها ایفا کردهاست.
عليرغم نگاه مثبت مقامات ترکیه و اسرائیل به خط لوله احتمالی ترکیه-اسرائیل، که بنا است گاز لویاتان را به اروپا منتقل کند، مقامات این صنعت معتقدند محدودیتهای تولید و ژئوپلیتیک میتواند این طرح را بدون نتیجه به پایان برساند. همچنین مشارکت مستقیم ترکیه در این خط لوله، میتواند احداث و تامین مالی آن را پیچیده کند. نکته حائز اهمیت دیگر آن، مسائل ژئوپولتیکی بوده که این خط لوله با آن دست و پنجه نرم میکند، نظیر عبور آن از بستر آبهای قبرس که آنکارا آن را به رسمیت نمیشناسد.
راه حل دیگر که افزایش عرضه گاز از لویاتان به مصر و صادرات آن از طریق خط لوله سوریه است، با وجود هزینه کمتر و زمان ساخت کوتاهتر آن، درگیر وجود مسائل امنیتی و ژئوپلیتیکی است.
آدرس: تهران، خیابان ولیعصر، روبروی پارک
ملت، کوچه شهید سلطالی، شماره ۶۵
تلفن: ۶۰-۲۲۰۲۹۳۵۱
info@gashouse.ir :پست الکترونیک
خانه مطالعات راهبردی گاز به منظور استفاده بهینه از ظرفیتها و توانمندیهای موسسه مطالعات بینالمللی انرژی برای پاسخ گویی به نیازهای مطالعالی، پژوهشی و تحقیقاتی شرکت ملی گاز ایران در حوزه مطالعات راهبردی در اسفند ماه سال ۱۴۰۰ تأسیس و افتتاح شد.