به دنبال بحران روسیه و اوکراین زنجیره تامین گاز جهان مختل و اقتصادهای سراسر جهان با مشکل مواجه شده اند. اتحادیه اروپا به منظور رفع بحران انرژی در این قاره بیانیهای را منتشر کرد که یکی از تصمیمات کلیدی آن اجرای طرح REPowerEU به منظور «حذف وابستگی اروپا از سوختهای فسیلی روسیه» است.
به دنبال بحران روسیه و اوکراین زنجیره تامین گاز جهان مختل و اقتصادهای سراسر جهان با مشکل مواجه شده اند. اتحادیه اروپا به منظور رفع بحران انرژی در این قاره بیانیهای را منتشر کرد که یکی از تصمیمات کلیدی آن اجرای طرح REPowerEU به منظور «حذف وابستگی اروپا از سوختهای فسیلی روسیه» است. یکی از راه های کاهش وابستگی کشورهای عضو اتحادیه اروپا تامین گاز مورد نیاز از طریق افزایش واردات گاز از صادرکنندگان فعلی گاز مانند الجزایر، مصر، قطر، نیجریه و آذربایجان است. برخی بر این باور هستند که اگرچه این رخداد برای اروپا یک فاجعه ژئوپلتیک محسوب می شود، اما برای برخی کشورها همچون کشورهای آفریقای شمالی، ترکیه و آذربایجان می¬تواند به عنوان فرصتی مغتنم دیده شود. جمهوری آذربایجان به منزله پلی ارتباطی میان اروپا و آسیاست. سوال مطرح شده این است که آیا آذربایجان پتانسیل این را دارد که به کاهش بحران انرژی در اروپا کمک کند. در این گزارش به جوانب مختلف این طرح خواهیم پرداخت.
تمایل اروپا به تحریم واردات انرژی از روسیه فرصت جدیدی را پیش روی آذربایجان قرار داده است تا بتواند صادرات گاز خود را به این قاره افزایش دهد. برای چندین دهه حتی پس از الحاق کریمه به روسیه در سال اتحادیه 2014، اتحاديه اروپا به دلیل عرضه گاز ارزان قيمت، به روسیه وابسته بوده است. باکو با دارا بودن میادین عظیم گازی دریای خزر که از طریق شبکه خط لوله کریدور گاز جنوبی به ایتالیا و یونان متصل است، در موقعیتی عالی برای کمک به پر کردن شکاف باقی مانده ناشی از تحریم مسکو قرار دارد.
جمهوری آذربایجان در صدد افزایش صادرات گاز از طریق کریدور 3500 کیلومتری گاز جنوبی (SGC ) است که از هفت کشور عبور می کند و گاز ترکیه و اروپا را تامین می کند. در حال حاضر آذربایجان 10 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به اروپا و 6 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را از طریق SGC به ترکیه صادر می کند. منبع اصلی تامین گاز اين كشور، میدان گازی شاه دنیز واقع در دریای خزر است.
آذربایجان به منظور پاسخگویی به تقاضای گاز اروپا، علاوه بر تصمیم به بهره¬برداری از دو میدان گازی جدید، آماده سرمایه¬گذاری بر روی توسعه ظرفیت SGC نیز می¬باشد. به عنوان مثال با نصب ایستگاه¬های کمپرسور اضافی قادر خواهد بود جریان گاز را دو برابر کند. اما وزیر اقتصاد آذربایجان می گوید که «سرمایه گذاری کم» اروپا ممکن است توانایی این کشور برای تامین گاز بیشتر را کاهش دهد.
در تاریخ 6 ژوئن، نشست وزیران و مقامات ارشد وزارتخانههای امور خارجه ترکیه، آذربایجان و ترکمنستان به میزبانی آنکارا برگزار شد که در آن "مسئله گاز" مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. یکی از موضوعات مورد بحث، نحوه افزایش عرضه گاز دریای خزر به کشورهای اروپایی بود که در آن مسیر آذربایجان مورد گفتگو قرار گرفت. البته، بدون گاز ترکمنستان، باکو نمیتواند انتظارات اتحادیه اروپا را برآورده کند، زیرا زیرساختهای لازم برای حمل و نقل گاز را ندارد و این اتحادیه به طور آشکار تمایل برای سرمایه گذاری در ساخت خط لوله ترانس خزر را نیز نشان نمی دهد. البته در این بین ج.ا.ایران با ارائه طرحی به کمک پمپاژ گاز ترکمنستان به خاک آذربایجان آمده است.
وزیر انرژی جمهوری آذربایجان در کنفرانس کنگره تاسیسات جهان در ابوظبی گفت: ما اکنون به شکل فشرده با کمیسیون اروپا روی راههایی کار می کنیم تا در مدت زمان نسبتا کوتاه، این زیرساخت را ارتقا دهیم و متعاقب آن عرضه گاز طبیعی به اروپا را بالا ببریم. البته با آغاز و تشدید بحران اوکراین، بسیاری از مولفه های ژئوپلیتیک منطقه آسیای میانه و قفقاز نیز تغییر کرد که مهمترین آنها موضوع بازنگری در نقشه مسیرهای ترانزیت شرق به غرب است.
آذربایجان یکی از قدیمی ترین تولید کنندگان نفت در جهان است. توسعه صنعت نفت و گاز در این کشور و صادرات آن از عوامل موثر در رشد اقتصادی آذربایجان است. براساس آمارهای صندوق بین المللی پول، صادرات نفت و گاز، حدود ٩٠ درصد از صادرات این کشور را به خود اختصاص می دهد و این کشور به یکی از تامین کننده های مهم بازار انرژی اروپا تبدیل شده است.
با شرایط پیش آمده برای اتحادیه اروپا اکنون فرصتی برای آذربایجان بوجود آمده است تا نه تنها بتواند به تامین نیازهای انرژی اروپا کمک کند، بلکه با توافق های خرید بلندمدت گاز تامین مالی برای توسعه کریدور گاز جنوبی را تضمین کند.
باکو باید از مزیتی که اکنون در منطقه بدست آورده است استفاده کند. مزایای بالقوه برای باکو، که درآمدهای نفت و گاز آن را به سریعترین رشد اقتصادی در جهان از سال 2000 تا 2014 تبدیل کرد، بسیار زیاد است. بر اساس گزارش مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک مستقر در فنلاند، مسکو در ماههای پس از شروع بحران روسیه و اوکراین، تقریباً 25 میلیارد دلار از کشورهای اتحادیه اروپا برای گاز دریافت کرده است. این مبلغ که تقریباً 10 برابر کل درآمد گاز آذربایجان در سال 2019 است، عملاً به کشورهایی می¬رسد که می توانند جایگزین روسیه شوند وتقاضای گاز اروپا را تامین کنند.
بر اساس گزارش اویل پرایس، آذربایجان به دنبال روابط خصمانه با همسایگان خود نیست و تمایلی ندارد به پایگاهی برای اقدامات ناتو علیه روسیه یا حملات اسرائیل علیه ایران شود.
باکو در کنار ارسال کمکهای بشردوستانه به اوکراین، از روسیه به طور آشکار انتقاد نکرده است. آذربایجان میتواند منبع قابل اطمینان تامین انرژی و حمل و نقل برای اروپا باشد، اما ناچار است همسایگان قدرتمند خود را نیز در نظر بگیرد، بنابراین همیشه با بروکسل و واشنگتن همراهی نخواهد داشت؛ به خصوص به دلیل کم توجهی آنها به روند صلح در قفقاز جنوبی.
آدرس: تهران، خیابان ولیعصر، روبروی پارک
ملت، کوچه شهید سلطالی، شماره ۶۵
تلفن: ۶۰-۲۲۰۲۹۳۵۱
info@gashouse.ir :پست الکترونیک
خانه مطالعات راهبردی گاز به منظور استفاده بهینه از ظرفیتها و توانمندیهای موسسه مطالعات بینالمللی انرژی برای پاسخ گویی به نیازهای مطالعالی، پژوهشی و تحقیقاتی شرکت ملی گاز ایران در حوزه مطالعات راهبردی در اسفند ماه سال ۱۴۰۰ تأسیس و افتتاح شد.