واردات از طریق خط لوله نورد استریم از 14 ژوئن سال 2022، به دلیل تحریمهای کانادا و ناتوانی گازپروم در تکمیل تعمیر و نگهداری کمپرسور این خط لوله، به طور متوسط به 63 میلیون متر مکعب (42 درصد از ظرفیت اسمی) کاهش یافت.
واردات از طریق خط لوله نورد استریم از 14 ژوئن سال 2022، به دلیل تحریمهای کانادا و ناتوانی گازپروم در تکمیل تعمیر و نگهداری کمپرسور این خط لوله، به طور متوسط به 63 میلیون متر مکعب (42 درصد از ظرفیت اسمی) کاهش یافت. وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه با تحریمهای بیشتر گروه هفت علیه روسیه و پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو همچنان متشنج است و این ریسک وجود دارد که جریان نورد استریم به سطوح گذشته بازنگردد.
در چنین شرایطی، هدف اتحادیه اروپا برای ذخیرهسازی 80 درصدی، در صورتی قابل حصول است که تدابیر صحیحی برای آن اتخاذ شود، در غیر اینصورت محقق نخواهد شد و ذخایر اروپا تا پیش از پایان زمستان خالی میشود که به دنبال آن اروپا ممكن است با بحران جدي مواجه شود.
در واکنش به این ریسک، اتحادیه اروپا و دولتهای اروپایی امنیت عرضه خود را مجدد ارزیابی میکنند تا اقدامات بیشتری مانند تشویق به صرفهجویی در مصرف گاز، بازگرداندن ظرفیت زغالسنگ و راه اندازي نيروگاه هاي هسته اي را انجام دهند.
نشانههایی نیز وجود دارد که در واکنش به قیمتهای بالا، تقاضا برای گاز و برق صنعتی در حال کاهش است.
در حال حاضر خط لوله نورد استریم که گاز روسیه را به اروپا میرساند، با 40 درصد ظرفیت خود کار میکند و علاوه بر آن ریسک قطع کامل صادرات گاز روسیه به اتحادیه اروپا نيز همچنان وجود دارد.
در این خصوص وودمکنزی دو سناریو را مورد بررسی قرارداده است، سناریو اول ادامه روند فعلی و استفاده 40 درصدی از ظرفیت نورد استریم (NS@40) و سناريو ديگر قطع جریان گاز روسیه است (Rus@0).
شکل 1: ذخیره سازی اروپایی* 2 سناریو: NS@40, Rus@0 شگل2: واردات اروپا* 2 سناریو: NS@40, Rus@0
Source: Wood Mackenzie; *Pipe Other includes North Africa + Southern Corridor.
اتحادیه اروپا برای جایگزینی گاز روسیه و دستیابی به هدف ذخیرهسازی 80 درصد تا اول اکتبر، باید تدابیر صحیحی اتحاذ کند. به این منظور گزینههایی مورد بررسی قرار گرفته که همه آنها عملی (امکانپذیر) نیستند.
1) افزایش عرضه داخلی و واردات از طریق خط لوله: اولین گزینه پتانسیل افزایش تولید 1.5 میلیارد متر مکعب (ژوئیه تا دسامبر) با تعمیر و نگهداری برنامهریزی نشده کمتر است (LIKELY). گزینه دوم گرونینگن (هلند) بوده که میتواند تولید را از سقف 3.8 میلیارد متر مکعب در سال جاری افزایش دهد، تخمین زده میشود که 1 میلیارد متر مکعب افزایش تولید در سه ماهه سوم و 5.8 میلیارد متر مکعب در اکتبر تا مارس تولید شود، اما دولت هلند نشان داده است که در موارد بحرانی از اين افزايش ظرفيت استفاده میشود (UNLIKELY). گزینه سوم واردات از الجزایر است که اطلاعیههای اخیر سوناطراک و انی نشان میدهد که در مقایسه با چشمانداز کوتاهمدت وودمکنزی، افزایش حجم تولید بیشتری امکان پذیر است. (LIKELY)
شکل3: افزایش عرضه بر اساس افزایش عرضه داخلی بعلاوه واردات از طریق خط لوله (سه ماهه)
Source: Wood Mackenzie; *Pipe Other includes North Africa + Southern Corridor.
2) کاهش تقاضای برق و افزایش سهم زغالسنگ در تامين برق: پیشبینی میشود که تقاضای برق در صنعت به دلیل صرفهجویی و افت تقاضا (ناشي از شرايط اقتصادي)، 3 تا 4 درصد کاهش یابد (محتمل). پتانسیل بازگشت 11 گیگاوات ظرفیت زغالسنگ آلمان به بازار (3 گیگاوات لیگنیت، 8 گیگاوات آنتراسیت) وجود دارد، دولت هلند نیز محدودیت استفاده از کارخانه زغالسنگ را لغو كرده و ایتالیا و بریتانیا به دنبال بررسی گزینههایی برای افزایش عمر تعدادی از نیروگاهها هستند. این امر در مجموع میتواند تا ماه مارس، مصرف گاز در نیروگاهها را تا 9 میلیارد مترمکعب کاهش دهد (ممكن). بازگشت زودهنگام دسترسی فرانسه به انرژی هستهای بعید به نظر میرسد و دولت آلمان تاخیر در برنامه تعطیلی نيروگاه هاي باقی مانده را رد کرده است (غيرمحتمل). ذخایر آبی پائين در بازارهای کلیدی و تولید پائين برق بادي میتواند صرفهجویی در تقاضای گاز حاصل از بازگرداندن زغالسنگ را کاهش دهد (ممكن).
شکل4: افزایش عرضه براساس کاهش تقاضای برق و افزایش زغالسنگ (سه ماهه)
Source: Wood Mackenzie; *Pipe Other includes North Africa + Southern Corridor.
3) افزایش واردات الانجی: واردات الانجی اروپا در سهماهه سوم سال 2022، به دلیل اختلال در فریپورت ايالات متحده کاهش یافته است. با فرض اینکه ظرفیت تبدیل مجدد به گاز در فرانسه، بلژیک، هلند و ایتالیا حداکثر باشد و تبدیل مجدد به گاز در بریتانیا و اسپانیا در سطحی باشد که صادرات را از طریق خطوط لوله موجود به حداکثر میرساند، دامنه افزایش واردات الانجی برای سه ماهه سوم و چهارم سال جاری در مقایسه با واردات فرض شده در سه ماهه سوم، 6 میلیارد متر مکعب و برای سه ماهه اول سال 2023، 3.8 میلیارد متر مکعب تخمین زده میشود. با این حال، با توجه به قطعی عرضه الانجی و بهبود تقاضای چین، بعید است که اروپا بتواند به این سطوح از واردات الانجی دست یابد (محتمل).
شکل5: افزایش عرضه براساس افزایش واردات الانجی (سه ماهه)
Source: Wood Mackenzie; *Pipe Other includes North Africa + Southern Corridor.
4) صرفه جویی در انرژی به جز برق: کاهش 1 تا 2 درجه سانتی گراد وسایل گرمایشی و کاهش اتلاف انرژی در گرمایش فضا، پخت و پز و گرمایش آب در بخشهای مسکونی و تجاری میتواند تقاضا را تا 10 درصد کاهش دهد. به دلیل قیمتهای بالاتر و درخواستهای دولت، پتانسیل کاهش حدود ۹ میلیارد متر مکعب (تا زمستان)، وجود دارد (ممكن). دادههای واقعی اخیر نشان میدهد که در حال حاضر کاهش قابل توجهی در تقاضای گاز بخش صنعتی رخ داده است. بین ژوئیه تا مارس کاهش 10 درصدی معادل 7 میلیارد متر مکعب خواهد بود (محتمل).
شکل6: افزایش عرضه براساس صرفهجویی در انرژی به جز برق (سه ماهه)
Source: Wood Mackenzie; *Pipe Other includes North Africa + Southern Corridor.
اگر جریان گاز روسیه با روند فعلی ادامه یابد، سطح ذخایر زمستانی ممکن است به سطوح بالای 80 درصد برسد و در صورت قطع تمام جریانات وارداتي از روسیه این موجودی ممکن است به 68 درصد هم برسد. در زمستان 2023-2022، اگر جریان روسیه در سطوح فعلی ادامه یابد، اروپا میتواند زمستان را با ذخیره 31 میلیارد مترمکعبی (البته با تقاضای زمستانی 11 درصد کمتر از میانگین 5 ساله گذشته) به پایان برساند و در صورت قطع جریان روسیه، اروپا باید واردات الانجی را به حداکثر برساند و اگر بخواهد از سهمیهبندی تقاضا جلوگیری کند، گرونینگن را از سر بگیرد که حتی با وجود یک زمستان سرد تا 9 میلیارد متر مکعب سهمیهبندی خواهد داشت. هوای سرد بزرگترین تهدید را برای کاهش تقاضا در زمستان ایجاد میکند.
با نزدیک شدن به فصل زمستان، دستیابی به سطوح بالای ذخیرهسازی از اهمیت ویژهای برخوردار است، اما با چالشهایی نیز مواجه خواهد بود. قیمتهای بالا و اقدامات کاهشی نظیر بازگشت زغالسنگ در توليد برق، واردات بیشتر الانجی و صرفهجویی به افزایش سطح ذخیرهسازی، کمک میکند. در چنین شرایطی برخی اقدامات چالش برانگیزتر خواهند بود.
اگر جریان گاز روسیه در سطح فعلی باقی بماند اروپا میتواند زمستان را پشت سر بگذارد، مگر اینکه هوا بيش از حد معمول سرد باشد. با توجه به قیمتهای بالا و با فرض موفقیت آمیز بودن اقدامات کنترل تقاضا، تقاضای اروپا میتواند 11 درصد (33 میلیارد مترمکعب) در مقایسه با میانگین 5 سال گذشته کمتر باشد. اگر سطح ذخیرهسازی به 82 درصد برسد و جریان روسیه در سطوح فعلی باقی بماند، اروپا میتواند زمستان را با سطح ذخیرهسازی 29 درصد پشت سر بگذارد. با این حال، یک زمستان بسيار سرد میتواند منجر به کاهش سطح ذخیرهسازی به زیر 10 درصد شود، سطحی که ریسک قطع تقاضا را به همراه خواهد داشت.
در صورت قطع جریان گاز روسیه، کاهش تقاضا اجتنابناپذیر خواهد بود، مگر اینکه هوا گرم باشد. با توجه به سطح ذخیرهسازی 68 درصدی در ورود به زمستان و قطع جریان از روسیه، اروپا با ریسک کاهش سطح ذخیرهسازی به زیر 10 درصد تا فوریه مواجه است. برای محدود کردن این امر، اروپا باید به حداکثر استفاده از ظرفیت های تبدیل مجدد به گاز ادامه دهد و تولید گرونینگن را بازگرداند. حتی در آن زمان، یک زمستان سرد میتواند منجر به افزايش تقاضا به ميزان 19 میلیارد مترمکعب شود، كه هم زماني آن با زمستان سرد آسیا که دسترسی اروپا به الانجی را محدود میکند، شرايط بغرنجي را رقم خواهد زد.
سهمیهبندی عرضه در بخش صنعت برخی بازارها را بیش از سایرین تحت تأثیر قرار خواهد داد. در زمستان سال جاری، تقاضای بخش صنعتی در اروپا با توجه به قیمتهای بالا میتواند تا 59 میلیارد متر مکعب کاهش یابد، احتمال و ميزان سهمیهبندی عرضه در کشورها با توجه به میزان وابستگی آنها به گاز روسیه و دسترسی به الانجی متفاوت خواهد بود.
آدرس: تهران، خیابان ولیعصر، روبروی پارک
ملت، کوچه شهید سلطالی، شماره ۶۵
تلفن: ۶۰-۲۲۰۲۹۳۵۱
info@gashouse.ir :پست الکترونیک
خانه مطالعات راهبردی گاز به منظور استفاده بهینه از ظرفیتها و توانمندیهای موسسه مطالعات بینالمللی انرژی برای پاسخ گویی به نیازهای مطالعالی، پژوهشی و تحقیقاتی شرکت ملی گاز ایران در حوزه مطالعات راهبردی در اسفند ماه سال ۱۴۰۰ تأسیس و افتتاح شد.