با نزدیک شدن به فصل زمستان، ترکیبی از پویایی بازار الانجی، جریان پرقدرت خط لوله عرضهکنندگان غیرروسی، تقاضای کمتر و اقدامات سیاستی، به اروپا این فرصت را داده است تا از برخی اثرات منفی کاهش شدید جریان گاز روسیه چشم پوشی کند. آژانس بین المللی انرژی در تحلیل جدید خود اعلام کرده است که کشورهای اروپایی نیاز به یک اقدام فوری برای کاهش مصرف گاز در بحران جهانی انرژی دارند، زیرا ممکن است برای پر کردن سایتهای ذخیرهسازی گاز خود برای فصل سرد 2023، با شکاف 30 میلیارد متر مکعبی مواجه شوند.
تراز گاز اروپا برای سالهای 2023-2024 نشان میدهد که سایتهای ذخیرهسازی گاز در اتحادیه اروپا تا 95 درصد پر هستند که 5 درصد یا 5 میلیارد متر مکعب بالاتر از میانگین سطوح ذخیرهسازی 5 سال گذشته است. اما این گزارش هشدار میدهد که سطوح ذخیرهسازی فعلی و همچنین قیمتهای پایینتر گاز و دمای ملایم، نباید منجر به خوش بینی زیاد در مورد آینده شود.
فرآیند پر کردن سایتهای ذخیرهسازی گاز اتحادیه اروپا در سال جاری از عواملی کلیدی نظیر جریان خط لوله گاز روسیه بهره میبرد که ممکن است در سال 2023 تکرار نشوند.
جریان گاز روسیه هرچند در طول سال 2022 به شدت کاهش یافت، اما در بیشتر نیمه اول سال نزدیک به سطوح "عادی" بود. عرضه گاز روسیه به اتحادیه اروپا از طریق خط لوله در ده ماهه اول سال 2022 در مقایسه با مدت مشابه سال 2021 به نصف کاهش یافته است، کاهشی برابر 60 میلیارد متر مکعب که معادل بیش از 10 درصد تجارت جهانی الانجی است. انتظار میرود، عرضه خط لوله روسیه برای کل سال بیش از 55 درصد کاهش یابد که کاهشی معادل 80 میلیارد متر مکعب است و فشار بی سابقهای را به بازارهای گاز اروپا و جهان وارد میکند. کاهش شدید عرضه گاز روسیه، به همراه پایینترین میزان تولید برق آبی و هستهای اروپا (به ترتیب 20 و 16 درصد نسبت به سال قبل)، فشار زیادی بر بازارهای گاز اروپا وارد کرد.
قیمت گاز در TTF هلند به طور متوسط بیش از 130 یورو در مگاوات ساعت از ابتدای سال بوده است که تقریباً هشت برابر میانگین 5 ساله بین سالهای 2016 تا 2020 است. قیمتهای بالای الانجی در اروپا باعث جذب بیسابقه جریان الانجی به اتحادیه اروپا و بریتانیا شد که در ده ماه اول سال ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۶۵ درصد یا بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب افزایش یافت.
واردات کمتر الانجی توسط چین در ده ماهه اول سال جاری، عاملی کلیدی برای دسترسی بیشتر اروپا به الانجی در راستای جبران کاهش جریان گاز روسیه بوده است. اگر واردات الانجی چین در سال آینده به سطح آن در سال 2021 برسد، بیش از 85 درصد از افزایش مورد انتظار در عرضه جهانی الانجی را به خود اختصاص میدهد، که در هر صورت بسیاری از آن قبلاً با چین منعقد شده است و میزان محمولههای الانجی در بازار اروپا برای سال 2023 را محدود میکند. همانطور که در اواسط ماه اکتبر، کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی چین به واردکنندگان دولتی گاز اعلام کرد که فروش مجدد الانجی به خریداران در اروپا و آسیا را متوقف کنند تا از عرضه گاز پایدار تا پیش از زمستان اطمینان حاصل کنند.
انتظار میرود عرضه جهانی الانجی در سال 2023 تنها 20 میلیارد متر مکعب افزایش یابد که بسیار کمتر از کاهش احتمالی عرضه گاز روسیه از طریق خط لوله است و حدود یک سوم از این رشد توسط ایالات متحده تامین میشود. افزایش مورد انتظار در عرضه جهانی الانجی در سال آینده، تقریباً نصف افزایش متوسط در دوره 2016 تا 2019 بوده و بسیار کمتر از کاهش احتمالی جریان خط لوله روسیه به اتحادیه اروپا در سال آینده است.
تجزیه و تحلیل جدید آژانس بین المللی انرژی نشان میدهد که اروپا ممکن است، در صورت توقف کامل عرضه گاز روسیه از طریق خط لوله و احیای واردات الانجی چین، برای ذخیرهسازی مجدد در طول تابستان 2023 با شکاف عرضه و تقاضای 30 میلیارد مترمکعبی مواجه شود. این شکاف میتواند تقریبا نیمی از گاز مورد نیاز برای پر کردن مجدد سایتهای ذخیرهسازی تا 95 درصد، تا شروع فصل سرد 2023-2024 باشد.
تقاضای گاز در اتحادیه اروپا و بریتانیا در 10 ماهه اول سال 2022، در مقایسه با مدت مشابه سال قبل حدود 10 درصد یا بیش از 40 میلیارد متر مکعب کاهش یافته که عمدتاً نتیجه مصرف کمتر در بخشهای مسکونی، تجاری و صنعتی است، اما شامل افزایش بهرهوری و واکنشهای رفتاری به قیمتهای بالاتر نیز میشود، همچنین منعکس کننده از بین رفتن تقاضا، به ویژه در صنایع انرژی بر است.
ترکیب تقاضای کمتر از حد معمول گاز در ماه اکتبر و جریانهای پیوسته الانجی، فشار نزولی شدیدی بر قیمتهای آتی وارد کرده است که تا پایان اکتبر به کمتر از 10 دلار در هر میلیون بیتییو رسید، در برابر آن، قیمت در پایان ماه اوت 100 دلار در هر میلیون بیتییو بود که بالاترین قیمت گاز در این بازه زمانی است.
عرضه خطوط لوله غیرروسی به اروپا به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. تحویل خط لوله از نروژ 5 درصد (5 میلیارد مترمکعب) و جریان از آذربایجان از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک نزدیک به 50 درصد (3 میلیارد مترمکعب) نسبت به سال قبل در ده ماه اول سال 2022 افزایش یافته است. در هر دو مورد، زیرساخت صادرات نزدیک به ظرفیت استاندارد کار میکند.
دمای معتدل در ماه اکتبر تقاضای گاز از شبکههای توزیع متمرکز در بخشهای تجاری و مسکونی را بیش از 30 درصد نسبت به سال قبل کاهش داد و عملا شروع فصل سرد را در اکثر بازارهای اروپایی به تاخیر انداخت. این کاهش شدید تقاضا با واردات مداوم محمولههای الانجی مصادف شد. تقاضای کمتر از حد انتظار، همراه با جریان واردات الانجی و سطوح بالای ذخیرهسازی، منجر به کاهش قیمت گاز اروپا شد. آسایش موقتی که شرایط امروز بازار آن را فراهم میکند نباید به نتیجهگیریهای بیش از حد خوشبینانه در مورد آینده منجر شود و یک دوره سرد میتواند به سرعت شرایط را تغییر دهد و در این صورت، تراز گاز اروپا در سال 2023 با آزمایشهای سختتری مواجه خواهد شد.
تولید داخلی گاز در اتحادیه اروپا قرار است در سال 2023 کاهش یابد. در هلند، تولید در میدان گرونینگن از 4.5 میلیارد مترمکعب در سال گازی 2021-2022 به 2.8 میلیارد مترمکعب در سال گازی 2022-2023 کاهش یافت. تولید از میادین کوچک در هلند نیز همچنان در حال کاهش است. در دانمارک، راه اندازی مجدد میدان تایرا به زمستان 2023-2024 موکول شده است که عملا کمکی در پر کردن مجدد ذخایر گاز در طول تابستان 2023 نخواهد کرد.
اگرچه ذخایر گاز اتحادیه اروپا 5 درصد یا 5 میلیارد متر مکعب بالاتر از میانگین 5 ساله خود است، اما این مقادیر تنها پاسخگوی دو روز از تقاضای گاز اتحادیه اروپا در طول دوره سرما است.
طیف گستردهای از نتایج احتمالی برای ذخیرهسازی گاز اتحادیه اروپا در پایان فصل سرد جاری وجود دارد. با فرض عدم عرضه و یا عرضه بسیار کم گاز روسیه به اتحادیه اروپا در زمستان جاری و سطح متوسط واردات الانجی (حدود 13 میلیارد متر مکعب در ماه)، بسته به روند تقاضا در ماههای آینده، سطح ذخیرهسازی گاز تا پایان دوره سرما بین 5 تا 35 درصد خواهد بود. روندهای متغیر تقاضا، که میتواند تحت تأثیر سیاستها، قیمتها و آب و هوا باشد، به سناریوهای مختلف برای نیازهای تزریق گاز در تابستان 2023 تبدیل میشود. این مقدار بین 60 تا 90 میلیارد مترمکعب متغیر است تا به سطح ذخیره سازی 95 درصد تا آغاز فصل سرد 2023-2024 برسد.
با توجه به روندهای فعلی بازار، نیازهای تزریق برای ذخیرهسازی اتحادیه اروپا و بریتانیا 68 میلیارد متر مکعب خواهد بود و بر این فرض استوار است که تقاضای گاز اروپا در این دوره نوامبر تا مارس، 11 درصد کمتر از میانگین 5 ساله خود است. زمستان سردتر از حد متوسط میتواند ذخایر اروپا را سریعتر تخلیه کند و در نتیجه نیاز به تزریق در محدوده 80 تا 90 میلیارد متر مکعب ایجاد شود.
اقداماتی برای محدود کردن تقاضای کوتاه مدت و کاهش ذخایر، در کنار اقدامات ساختاری بیشتر برای کاهش تقاضای گاز، برای موقعیت اروپا در سال آینده کاملا ضروری است و تلاش برای پر کردن سایتهای ذخیرهسازی گاز برای فصل سرد 2023-2024 باید از هم اکنون آغاز شود.
همانطور که در متن به طور مفصل به آن پرداخته شد، توقف کامل جریان خط لوله گاز روسیه به اتحادیه اروپا همراه با بازگشت واردات ال ان جی چین به سطح سال 2021، ممکن است منجر به کمبود 30 میلیارد متر مکعب گاز در اروپا در تابستان 2023 (دورهای که سایتهای ذخیرهسازی گاز باید دوباره پر شود) شود که تقریباً معادل نیمی از تزریقهای مورد نیاز برای پر کردن سایتهای ذخیرهسازی تا 95 درصد تا شروع دوره سرد 2023-2024 است. بنابراین، فرض بر این است که تقاضای گاز طبیعی در اتحادیه اروپا و بریتانیا در مقایسه با میانگین 5 ساله آن طی دوره نوامبر 2022 تا مارس 2023 به میزان 11 درصد کاهش خواهد یافت و سایتهای ذخیره گاز اروپا حدود 30 درصد پر خواهند بود.
در پایان این زمستان، بهبود تولید برق آبی اروپا و تولید انرژی هستهای بالاتر در فرانسه میتواند کمبود را به 22 میلیارد متر مکعب کاهش دهد، اما آن را از بین نخواهد برد. این امر باعث می شود که توجهها به سمت تقاضای گاز طبیعی جلب شود و کمبود عرضه موجود، مجددا فشار زیادی بر قیمتها وارد میکند.
به گفته «فاتح بیرول»، مدیر اجرایی آژانس بینالمللی انرژی، در اثر آبوهوای معتدل اخیر و قیمتهای پایینتر گاز، آسودگی خاطر بیش از حد در گفتگوهای مرتبط با عرضه گاز اروپا وجود دارد، اما ما هنوز به هیچ وجه از وضعیت بحران خارج نشدهایم. با دقت در آخرین روندها و تحولات احتمالی در بازارهای جهانی گاز و اروپا، میتوان دریافت که اروپا در زمستان آینده با چالش بزرگتری روبرو خواهد شد. به همین دلیل است که دولتها باید اقداماتی فوری برای سرعت بخشیدن به بهبود بهرهوری انرژی و گسترش انرژیهای تجدیدپذیر و پمپهای حرارتی و سایر اقدامات برای کاهش تقاضای گاز انجام دهند. این اقدامات برای امنیت انرژی اروپا، رفاه شهروندان و صنایع و گذار به انرژی پاک ضروری است.
آدرس: تهران، خیابان ولیعصر، روبروی پارک
ملت، کوچه شهید سلطالی، شماره ۶۵
تلفن: ۶۰-۲۲۰۲۹۳۵۱
info@gashouse.ir :پست الکترونیک
خانه مطالعات راهبردی گاز به منظور استفاده بهینه از ظرفیتها و توانمندیهای موسسه مطالعات بینالمللی انرژی برای پاسخ گویی به نیازهای مطالعالی، پژوهشی و تحقیقاتی شرکت ملی گاز ایران در حوزه مطالعات راهبردی در اسفند ماه سال ۱۴۰۰ تأسیس و افتتاح شد.